Χορεύουμε;

Άρθρο: Κατερίνα Γκικοπούλου
Ψυχολόγος

«Καμία γλώσσα δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο η γλώσσα του σώματος, όταν μάθουμε να τη διαβάζουμε».
-Lowen

Ο χορός, όχι μόνο ως μορφή τέχνης αλλά και ως μέσο θεραπείας είναι κάτι που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Κρύβει μια μαγεία… και σκέφτηκα να μην την κρατήσω μόνο για μένα!

Ένα σώμα χωρίς το «εγώ», το πνεύμα και ένα «εγώ» χωρίς σώμα… Μπορούμε να θεωρήσουμε πως υφίσταται κάτι τέτοιο; Όχι! Το σώμα εμπνέει το «εγώ» και με τη σειρά του το «εγώ» εμπνέει το σώμα. Το σώμα και το πνεύμα είναι αλληλένδετα. Η σύνδεση των σωματικών στοιχείων που υπάρχουν στο χώρο καθώς και των ψυχολογικών, που δεν είναι απτά, δεν μπορεί να συμβεί παρά μόνο με την κίνηση, η όποια «δεσμεύει» το σώμα με τον κόσμο. Οι Φαινομενολόγοι σήμερα φέρνουν στο φως τη διττή σημασία που φαίνεται να έχει η έννοια του σώματος. Τι σημαίνει αυτό; Ο άνθρωπος λοιπόν «έχει σώμα» που σημαίνει πως αυτό είναι κάτι που κατέχει, όπως ένα οποιοδήποτε αντικείμενο. Ταυτόχρονα όμως ο άνθρωπος «είναι το σώμα του», με άλλα λόγια βρίσκεται σε μια διαδικασία κατανόησης του σώματός του στα πλαίσια της ευρείας έννοιας της κατανόησης του εαυτού του.

Συχνά χρησιμοποιούμε το χορό ως θεραπευτικό μέσο στην Ψυχολογία. Γιατί όμως; Τι μπορεί να προσφέρει; Με ποιο τρόπο; Ο χορός είναι υποταγή στο σώμα μας, έμαθα. Και τελικά μάλλον ισχύει. Τουλάχιστον έτσι πιστεύω εγώ. Αγγίζει το ανέγγιχτο, το εφήμερο, την ευαισθησία. Η μελέτη του σώματος κατά τη χορευτική κίνηση υπονοεί μια μορφή επικοινωνίας με τον κόσμο. Όπως όλες οι μορφές τέχνης έτσι και ο χορός είναι ένα μονοπάτι έκφρασης, ανάγκης, εκτόνωσης. Βέβαια η θεραπευτική αξία του δεν έχει να κάνει με τα χορευτικά θεάματα η με τον εκπαιδευτικό του χαρακτήρα. Θα έλεγε κανείς πως πρωταρχικός στόχος είναι η ώθηση για εξερεύνηση του σώματος και των μυστικών του, των εκφράσεων που έχουμε αφήσει στην άκρη, της κινησιακής δημιουργικότητας… και όλα αυτά θέτονται πάλι σε λειτουργία. «Zηλεύοντας το λόγο, η κίνηση τρέχει πίσω από τη σκέψη ζητώντας της να συμβάλει κι αυτή», στηρίζει ο Bergson. Να λοιπόν τι προσπαθεί να ενεργοποιήσει η ψυχοθεραπευτική μέθοδος μέσω του χορού.

Μιλώντας ως «παλαίμαχη» μπαλαρίνα, διαπιστώνω πως ο χορός είναι μια μορφή έκφρασης ελευθερίας… ελευθερίας κινήσεων, απελευθέρωσης σκέψεων. «Xορεύω σημαίνει μάχομαι ενάντια σε καθετί που με απασχολεί και με βαραίνει, σημαίνει ανακαλύπτω μαζί με το σώμα μου τις αισθήσεις, την ψυχή, σημαίνει έρχομαι σε άμεση επαφή με την ελευθερία» (Barrault)[2]. Ως επίδοξη ψυχολόγος, στηρίζω τη μορφή έκφρασης με κάθε τρόπο. Και ο χορός είναι ένας δρόμος προσιτός σε όλους. Η κάθε μας κίνηση κάνει εμφανές και ένα συναίσθημα, με κάθε κομμάτι του σώματος μας να συμμετέχει.

Ο χορός αναγεννά τη ζωή με μια κίνηση εκστατικά εκφραστική, σύμφωνα με την Wigman. Με ποιον τρόπο, λοιπόν, μπορεί να τεθεί σε εφαρμογή αυτού του είδους η θεραπεία σήμερα; Ας περάσουμε και στο πιο πρακτικό κομμάτι. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι όμοιες με εκείνες των υπόλοιπων μορφών τέχνης: η προσπάθεια ανάκτησης της επικοινωνίας με τον ίδιο τον εαυτό, ξεπερνώντας την οποιαδήποτε άρνηση που δημιουργεί η ψυχική ασθένεια, η υπέρβαση της προσωπικής δημιουργικότητας καθώς και η ένταξη σε μια ομαδική δραστηριότητα. Το πλάνο είναι απλό: Μια ομάδα «ασθενών» συνήθως ομογενοποιημένη, ένας ικανοποιητικός αριθμός νοσηλευτών-βοηθών, μια κατάλληλη αίθουσα, ένας ψυχοθεραπευτής και φυσικά… μουσική! Το «σύνθημα» είναι επίσης απλό: «…εκφραστείτε ακούγοντας την μουσική, αφήστε τον εαυτό σας ελεύθερο…». Συχνά, στην αρχή δεν είναι πάντα εύκολο για όλους. Παρατηρείται όμως πως σταδιακά η πλειοψηφία «αφήνεται». Το ψυχοθεραπευτικό αποτέλεσμα συνοψίζεται σε λίγες μόνο λέξεις: απελευθέρωση από μια επισφαλή κατάσταση, εμπιστοσύνη προς τον εαυτό, έμπνευση και μέσα για την επίτευξη ενός στόχου και ώθηση για επιθυμία ενσωμάτωσης σε μια ομάδα.

Γιατί ο χορός είναι επικοινωνία… επικοινωνία με τον εαυτό. Και δεν μιλώ μόνο σε επίπεδο τέχνης πια αλλά και σε επίπεδο θεραπείας. Ύστερα από πολλές μελέτες και εφαρμογές τους γίνεται εμφανής η συμβολή του. Μέσω αυτού ξεδιπλώνεται η ικανότητα επικοινωνίας, συνύπαρξης και έκφρασης. Η ικανότητα αλληλοβοήθειας, κατανόησης, συλλογικότητας. Ας το σκεφτούμε καλύτερα… τόσο σε παθολογικές καταστάσεις όσο και σε μη, όλα αυτά εμφανίζομαι μπροστά μας. Δεν χρειάζεται να είμαστε ειδικοί για να τα δούμε. Δεν σημαίνει πως πρέπει να νοσούμε για να τα νιώσουμε. Η ψυχοπαθολογία φεύγει. Μένουμε εμείς. Οι άνθρωποι. Όλοι τόσο ίδιοι και όλοι τόσο διαφορετικοί. Καθένας ένας διαφορετικός εαυτός, ένα διαφορετικό «εγώ» σε συνύπαρξη με το σώμα του. Ένα όλο, ένα σύνολο που υποτάσσεται στον ρυθμό, στο χορό. Ένα ατομικό όλο που μέσα από αυτόν γίνεται συλλογικό. Όπως είμαστε όπως θα έπρεπε να είμαστε στην πραγματικότητα. Ένα όλο χωρίς ανισότητες. Στεκόμαστε ίδιοι και ίσοι μπροστά σ’ αυτό που μπορεί να μας θεραπεύει, να μας αναζωογονήσει.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Massoutre, G. (2004). L’atelier du danseur. Québec: FIDES.

Veardeau-Pailles, J., Kieffer, M. (2006). L’expression corporelle, musique et psychothérapie. Paris : Fuzeau