Είμαι καλύτερος από τους άλλους;

Άρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος

Αν σκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε τις ικανότητές μας και την αποτυχία ή την επιτυχία των δραστηριοτήτων μας, πιθανότατα θ’ αντιληφθούμε πως τις περισσότερες φορές αυτό γίνεται μέσω συγκρίσεων με τους άλλους: σε περίπτωση, για παράδειγμα, που δώσουμε εξετάσεις για δίπλωμα οδήγησης και δεν περάσουμε τα σήματα, μάλλον δεν θα στενοχωρηθούμε ιδιαίτερα, αφού θα σκεφτούμε πως οι περισσότεροι κόβονται την πρώτη φορά. Αντίθετα, αν σ’ ένα μάθημα που θεωρούμε δύσκολο βαθμολογηθούμε με 6 και αργότερα μάθουμε πως αρκετοί συμφοιτητές μας βαθμολογήθηκαν με 9 και 10, πιθανότατα θα σκεφτούμε πως το εν λόγω μάθημα είναι τελικά πολύ εύκολο, και κατά πάσα πιθανότητα θα κατηγορήσουμε τον εαυτό μας για την αποτυχία μας, χωρίς να σταθούμε καθόλου στο γεγονός πως καταφέραμε να «ξεμπερδέψουμε» μια και καλή μ’ ένα μάθημα που μας είχε ταλαιπωρήσει.

Οι κοινωνικές συγκρίσεις φαίνονται να είναι προγραμματισμένος απ’ τον εγκέφαλό μας, αφού ακόμα και τα ζώα τις πραγματοποιούν, προκειμένου να υπολογίσουν ποιον αντίπαλο θα προκαλέσουν, ποιον θα αποφύγουν, ποιον μπορούν να νικήσουν και από ποιον θα ηττηθούν. Συνεπώς, μέχρι ενός σημείου είναι λειτουργικές, καθώς μας βοηθούν να ερμηνεύουμε τα ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας και να προστατευόμαστε. Τι γίνεται, όμως, όταν οι κοινωνικές συγκρίσεις οδηγούν σε αρνητικές σκέψεις και σε συναισθήματα κατωτερότητας; Η αλήθεια είναι πως έχουμε την τάση να συγκρίνουμε τον εαυτό μας όχι με το «μέσο» άνθρωπο, αλλά με τους ανθρώπους που θεωρούνται επιτυχημένοι: όταν στο σχολείο παίρναμε ένα καλό βαθμό, συχνά δεχόμασταν τη στερεοτυπική ερώτηση «πόσο πήρε ο απουσιολόγος;» και ο δικός του βαθμός έκρινε την αξία μας. Είναι γεγονός, επίσης, πως οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση προχωρούν σε συγκρίσεις που τους κάνουν να αισθάνονται άσχημα, κι αντί να σκέφτονται τα δικά τους προτερήματα, σκέφτονται πόσο υστερούν σε σύγκριση με του άλλους. Σε τέτοιες περιπτώσεις κάθε επιτυχία ακυρώνεται, αφού πάντα θα είναι εύκολο να εντοπίσουμε ή ακόμα και να επινοήσουμε κάποιον που τα έχει καταφέρει καλύτερα από εμάς, ξεχνώντας πως κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και το δικό του όριο αντοχής.

Ωστόσο, η σκέψη να συγκριθούμε με το «μέσο» και όχι με τον «καλύτερο» άνθρωπο, φαντάζει ανόητη και επικίνδυνη: από παιδιά, άλλωστε, μαθαίνουμε πως πρέπει να είμαστε ικανότεροι από τους άλλους, ξεπερνώντας το λεγόμενο «μέσο όρο». Για το λόγο αυτό, ελάχιστοι πιστεύουν πως έχουν τα προσόντα του μέσου ανθρώπου: όσοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση θεωρούν πως βρίσκονται κάτω απ’ το μέσο όρο, ενώ όσοι είναι ικανοποιημένοι από τα επιτεύγματά τους, πως βρίσκονται πάνω. Εν τέλει, αν κανένας, σχεδόν, δεν βρίσκεται στο μέσο όρο, ποιοι, άραγε, τον αποτελούν; Και γιατί είναι τόσο σημαντικό να διαθέτουμε ιδιαίτερα χαρίσματα που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν διαθέτουν; Δομώντας τη ζωή μας γύρω απ’ τις αποτυχίες των άλλων, μπορεί να οδηγηθούμε στο ναρκισσισμό και στον ακραίο ανταγωνισμό, περιφρονώντας όσους δεν τα καταφέρνουν το ίδιο καλά μ’ εμάς: ούτως ή άλλως, λέγοντας πως είμαστε πάνω απ’ το μέσο όρο, εννοούμε, ουσιαστικά, πως είμαστε ανώτεροι απ’ τους υπόλοιπους ανθρώπους, κι από μόνη της αυτή η σκέψη είναι αρκετά εγωιστική… Αντίστοιχα, δομώντας τη ζωή μας γύρω απ’ τις επιτυχίες των άλλων, είναι πολύ πιθανό να αισθανθούμε αποτυχημένοι και να γίνουμε πολύ σκληροί με τον εαυτό μας, εστιάζοντας σε όσα κάνουν οι άλλοι καλύτερα, και όχι σε όσα κάνουμε καλά εμείς.

Είναι σημαντικό, επομένως, να θέτουμε τα δικά μας κριτήρια και να ζούμε σύμφωνα με τις δικές μας ανάγκες και τις δικές μας αντοχές, χωρίς να έχουμε ως κύριο μέλημα να είμαστε καλύτεροι απ’ τους άλλους. Ίσως έτσι καταφέρουμε ν’ αγαπήσουμε και ν’ αποδεχτούμε όλους τους ανθρώπους, είτε ξεπερνούν είτε όχι το μέσο όρο, καταφέρνοντας, ταυτόχρονα, ν’ αποδεχτούμε και το δικό μας εαυτό, ακόμα κι αν τα χαρίσματά μας δεν ξεπερνούν τα χαρίσματα του μέσου ανθρώπου…

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Gilbert, P. (2014). Ξεπερνώντας την κατάθλιψη. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.

Neff, K. D. (2009). Self-compassion versus self-esteem. Ανάκτηση στις 26 Ιανουαρίου 2015 από www.self-compassion.org.

Neff, K. D. (2011). Self – compassion, Self – esteem, and Well – Being. Social and Personality Psychology Compass, 5, 1–12.

Wright, Ρ. (2013). Buddhism and Modern Psychology. Διαδικτυακό σεμινάριο στο https://www.coursera.org/