Μένη ΚουτσοσίμουΆρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών
Έπειτα από ένα ιδιαίτερα απαιτητικό σεμινάριο εκπαίδευσης γιατρών – δεν θα σας πω την ειδικότητα για ευνόητους λόγους -, όσον αφορά στη θεραπευτική σχέση, έλαβα μεταξύ άλλων, το ακόλουθο μήνυμα από εκπαιδευόμενό μου με email:
‘Ελπίζω ότι έβγαλες τις γόβες και το υπέροχο μαύρο καλσόν και κάθεσαι χαλαρά στον υπολογιστή. Πράγματι, ενδιαφέρουσα ημέρα, αν συνυπολογίσεις, προσθέσεις, αφαιρέσεις:
ότι προτιμώ τα “Αποσπάσματα ερωτικού λόγου” του Roland Barthes… που η αναμονή του σε προσδιορίζει,
ότι πράγματι οι ανάγκες των ενηλίκων (εξαιρώντας πείνα, δίψα, ύπνο) γίνονται κάποιες φορές επιτακτικές,
ότι οι βέρες καθιστούν τη νευρωτική φαντασίωση πιο περιορισμένη,
ότι η επαγγελματική επιτυχία είναι απλή μετουσίωση (Sublimation) του Ερωτικού Λόγου,
ότι η κοντή φράντζα που πηγαινοέρχεται πίσω από μικρά καλοφτιαγμένα αυτάκια μπορεί να γίνει εμμονή…
Καλό βράδυ και σ’ ευχαριστώ για σήμερα. Εννοείται ότι δε θα ενοχλήσω. Μικρά εγκλήματα μεταξύ επαγγελματιών’
… για τον ορισμό της έμπνευσης στο Απαγορευμένο…
Καλημέρα στα παιχνίδια του Καλοκαιριού που μπήκε δυναμικά και φέτος…
Από την εισαγωγή του κειμένου να υποθέσω, ότι έχετε μπει στο νόημα.
Σαν να θροΐζουν τα φύλλα όταν ο Λύκος δεν είναι εδώ…
Από μικρή ηλικία μυηθήκαμε σ’ εκείνο που δεν πρέπει να γίνει… ποτέ και για κανέναν λόγο.
Το διδαχθήκαμε μέσω παραμυθιών και θρησκείας και το εμπεδώσαμε καθ’ οδόν.
Μία πλάνη και μία επίγεια κόλαση… δώρο.
Εξ ου και ο Απαγορευμένος Έρωτας. Εύα! Να ένα μήλο. Η συνέχεια γνωστή σε όλους, σε συνέχειες.
Πώς κάνετε έτσι; Μία φορά απαγορεύτηκε κι από τότε παραμένει σταθερή αξία… απαγορευμένος(!)
Ως γνήσιοι απόγονοι των πρωτόπλαστων, οι άνθρωποι σαγηνεύονται από ό,τι αγγίζει το Απαγορευμένο. Όσο πιο απρόσιτος ο καρπός, τόσο τους τραβάει από τη μύτη, ενώ η σαρκική έλξη την οποία καλούνται να τιθασεύσουν γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη πρόκληση. Ενδεχομένως για όλα να φταίει εκείνο το κόκκινο μήλο, εύγευστο, που δύσκολα αντιστέκεται κανείς, σαν να κυλάει στο αίμα μας.
Τι σου είναι λοιπόν ο Απαγορευμένος καρπός;
Πιθανολογώ ότι οι περισσότεροι έχετε βιώσει τουλάχιστον έναν έρωτα ανάλογης συχνότητας. Είτε πλατωνικό, είτε με σφραγίδα. Ικανός να σου κλείσει πρώτο καζάνι κόλαση, να βράζεις στο ζουμί σου, να καίγεσαι και τελειωμό να μην έχεις.
Ποιος θεωρείται Απαγορευμένος έρωτας;
Είναι εκείνος που ξεπερνά τα όρια και τις αρχές σου. Τον φοβάσαι. Περισσότερο ωστόσο φοβάσαι τον περίγυρο, έτσι τον ονοματίζεις απαγορευμένο και τρέχεις αξημέρωτα να τον βρεις.
Ιστοριούλες δακρύβρεχτες, ποτισμένες με βρώμικα φιλιά και δήθεν απαγορεύσεις. Κατά φαντασία παρανομία, να ανάβουν τα αίματα. Θα μου επιτρέψετε ωστόσο να μην χρησιμοποιήσω τη λέξη έρωτα για ένα ξενοπήδημα, να γεμίσουν οι μπαταρίες. Συνήθως το τρίτο πρόσωπο είναι εκείνο που τρώει το παραμυθάκι και εθελοτυφλεί.
Αξίζει να πληγώσεις και να πληγωθείς; ‘H σε εξιτάρει η ιδέα πως πήρες το κομμάτι σου από τον απαγορευμένο καρπό; Να απολαύσεις κάτι που δε σου ανήκει. Να πείσεις τον εαυτό σου, πως δεν σου συμβαίνει. Να είσαι διακριτικός, να δώσεις μάχες με θεούς και δαίμονες να αντισταθείς. Λες πως την/τον ερωτεύτηκες…
… αν δεν άνηκε κάπου αλλού θα ένιωθες το ίδιο;
… κι αν την/τον κατακτήσεις, μετά τι;
Πίστη vs Απιστία, για όσους αναρωτιούνται:
- γιατί οι άνθρωποι επιλέγουν να απατήσουν το σύντροφό τους;
- γιατί να τον/την εξαπατήσουν;
- γιατί αρνούνται να παραδεχτούν την αλήθεια και να ομολογήσουν την πράξη τους πριν γίνουν αντιληπτοί;
- γιατί είναι επικριτικοί απέναντι στην απιστία, ενώ θα απιστούσαν ευχαρίστως;
Οι απαντήσεις στα δηλωθέντα ερωτήματα ποικίλουν αναλόγως των θεωρητικών προσεγγίσεων. Αρχικά, πρόσφατες εξελίξεις επισημαίνουν ότι έχει εντοπιστεί το γονίδιο της απιστίας και ότι σε αυτό οφείλεται η μοιχεία… καμία τύχη, τίποτε δεν τον/την σταματά. Η αλήθεια ενδεχομένως να βρίσκεται στη θεωρία των ορμονών, καθώς μεγάλα αποθέματα τεστοστερόνης ευθύνονται πιο πολύ, στην εύκολη και κατ’ εξακολούθηση απιστία. Στις ψυχολογικές ερμηνείες, η αναζήτηση κατανόησης, σεβασμού, αγάπης και τρυφερότητας, σεξουαλικής ικανοποίησης καθώς επίσης και πνευματικής επικοινωνίας, αποτελούν το ζητούμενο σε μία σχέση. Από ψυχαναλυτικής απόψεως, υποστηρίζεται ότι και η πίστη και η απιστία κινούνται από την ίδια ανάγκη για ένα «λιμάνι», μια «φωλιά». Μία εξωσυζυγική όμως σχέση, δηλώνει ευθαρσώς την έλλειψη επικοινωνίας και κατανόησης από τον σύντροφό τους, την ψυχική απομάκρυνση, την παύση σεξουαλικής επαφής και δραστηριότητας και ενίοτε την ανάγκη για επιβεβαίωση, ειδικά στη μέση ηλικία των 45-55 ετών.
Η γοητεία του απαγορευμένου λειτουργεί διεγερτικά, ενώ η περιέργεια για το άγνωστο εξιτάρει τη φαντασία. Το υποσχόμενο πάθος, η έλξη και το έντονο σεξ, η παρορμητικότητα, αποτελούν συστατικά που λείπουν από την πρωθύστερη σχέση και αναζητούνται στον επόμενο σταθμό(;).
Και κάπου εκεί στη διαδρομή εντοπίζεται το στατιστικό σφάλμα της γκρίνιας και της κριτικής, της έλλειψης σεβασμού, της ειρωνείας και του σαρκασμού, της βαρεμάρας, της αποχής από την ερωτική πράξη, της έλλειψης επικοινωνίας, της ρουτίνας, της ασυνεννοησίας, της έλλειψης κοινών ενδιαφερόντων, της πλήξης, της αδιαφορίας.
Προσεχώς… έξοδος κινδύνου.
Η σεξουαλική ευχαρίστηση εξακολουθεί να είναι στην κορυφή των προτιμήσεων για τους περισσότερους ανθρώπους. Δεν μπορεί να απωθηθεί και να καταπιεσθεί ως επιθυμία η ανάγκη σωματικής και ψυχικής εκτόνωσης μέσω της ανακούφισης, της απόλαυσης και της ευχαρίστησης, καθώς σε κάθε αντίθετη εξέλιξη, το άτομο έχει μεγάλες πιθανότητες να «ασθενήσει». Ενδεχομένως όλη αυτή την ανάγκη εκτόνωσης, να την συναντήσετε ως μετουσίωση, εκπλήρωση δηλαδή μέσα από άλλες οδούς, όπως δημιουργικότητα, εργατικότητα, κοινωνική καταξίωση, κ.α.
Αλλά και η ανασφάλεια που νιώθει κανείς ακόμη και στην προοπτική της μοναξιάς, μπορεί να οδηγήσει στην αίσθηση του ανικανοποίητου και κατ’ επέκταση στην απιστία. Στην επιστήμη μου γνωρίζουμε ότι οι ψυχικά ισορροπημένοι άνθρωποι, είναι σε θέση να δεθούν με ένα μόνο άνθρωπο και να περάσουν μ’ αυτόν τους αυξανόμενους κύκλους της ζωής. Στον αντίποδα, ένα μεγάλο μέρος των «άπιστων» συντρόφων θεωρείται εσωτερικά ασταθές, ενώ η όποια επιτυχία τους σε μια μηδαμινή ερωτική περιπέτεια αποτελεί θρίαμβο, προσδίδοντάς τους υπεροχή έναντι των συντρόφων τους.
Συμπληρωματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η απιστία ενδέχεται να είναι μία εκδικητική πράξη. Όταν νομίζεις ότι δεν αγαπιέσαι, έχεις τη δύναμη να αντισταθείς λιγότερο, καθώς πλησιάζει ο πειρασμός. Ως αποτέλεσμα, το άτομο που απιστεί αναζωογονείται, ενώ προσωρινά του δημιουργείται η ψευδαίσθηση της πληρότητας. Στο διά ταύτα, η τόνωση του Εγώ γίνεται αυτοσκοπός και η παράβλεψη των παράπλευρων απωλειών, είναι παντελώς αδιάφορη.
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε ότι υπάρχουν δύο ειδών απιστίες, εκείνη που συνδέεται με τη σωματική έλξη, εκείνη που βασίζεται στη συναισθηματική οικειότητα, αλλά και ο μεταξύ τους συνδυασμός. Πρόκειται επομένως για την αμιγώς σεξουαλική απιστία, όταν δηλαδή κάποιος συνάπτει εξωσυζυγική σχέση απλώς και μόνο για το σεξ, και τη συναισθηματική απιστία, όπου υπάρχει και συναισθηματικός δεσμός με κάποιο άλλο άτομο. Θεωρητικά, η σεξουαλική απιστία έχει ευκαιριακό χαρακτήρα, σε αντίθεση με τη συναισθηματική απιστία που έχει άλλη βαρύτητα και διάρκεια.
Όσο για τον ποιον θίγει πιο πολύ στον τρόπο που τα δύο φύλα αντιδρούν στην εκδήλωση τέτοιων μορφών συμπεριφοράς, θεωρητικά μιλώντας πάντα, για τους άντρες είναι πιο πιθανό να ενοχληθούν όταν η σύντροφος τους έχει εμπλακεί σε σεξουαλική σχέση με έναν άλλο άντρα, ενώ για τις γυναίκες είναι πιο πιθανό να ενοχληθούν όταν ο σύντροφος τους ερωτεύεται μια άλλη γυναίκα. Ανεξαρτήτου φύλου, ο πόνος στην ανακάλυψη παραμένει ο ίδιος.
Ποιοι είναι τέλος πάντων αυτοί οι έρωτες που αρέσκονται να ζουν ως Απαγορευμένοι;
- Έρωτας με παντρεμένο… δεν ξεκινά κανείς σχέση με τη σκέψη ότι θα κερδίσει τον έναν ή τον άλλο. Παρατηρείται όμως μία στάση αμφιθυμίας, όταν επιβεβαιώνεται η προτίμηση, αλλά και ζήλεια στη κατάληξη της απόρριψης.
- Έρωτας στο στενό κοινωνικό ή οικογενειακό περίγυρο… εμπλέκονται άτομα που στο όνομα του έρωτα βρίσκουν άλλοθι για να πληγώσουν άλλους τους οποίους μάλιστα γνωρίζουν πολύ καλά.
- Έρωτας με το αφεντικό… η προτίμηση των γυναικών κυρίως για πετυχημένους άνδρες μπορεί να πηγάζει από υποσυνείδητα γενετήσια ένστικτα που συνδέονται με την ανάγκη να διασφαλίσουν ένα όσο το δυνατόν πιο εύρωστο περιβάλλον για τους απογόνους τους. Όταν όμως ο εαυτός χρησιμοποιείται ως αντικείμενο και τα υλικά αγαθά ως κατάλοιπα, δεν προσδίδουν δυνατότητες εξέλιξης, βάσει εσωτερικών χαρακτηριστικών, παρά μόνο αμφίδρομης εκμετάλλευσης.
- Έρωτας με τον καθηγητή σου… μία από τα ίδια.
Και πάει λέγοντας ο κατάλογος…
Το απαγορευμένο ξυπνά φαντασιώσεις που μπορεί να έχουμε από μικρή ηλικία που μπορεί να μην αντιλαμβανόμαστε εκείνη τη στιγμή πλήρως αλλά πολλές φορές υποβόσκουν. Δεν θα μας πέρναγε ποτέ από το μυαλό και ξαφνικά βρίσκεται μπροστά μας και θέλουμε να ανοίξουμε την πόρτα… αυτή την αίσθηση που έχουμε όλοι σαν μικρά παιδιά ότι μπορούμε να κατακτήσουμε όλα εκείνα που φαίνονται ερμητικά κλειστά. Είναι ένα μυστήριο του τύπου … «τι κάνουν οι μεγάλοι μέσα στην κρεβατοκάμαρα; Θέλω να μάθω».
Η απιστία μεταξύ δύο συντρόφων ή συζύγων, νοηματοδοτεί την πίστη που δεν εκπληρώνεται. Υπάρχει όμως η αιώνια πίστη ή τρέφουμε όλοι μαζί αυταπάτες; Ο Freud πίστευε ότι στον έρωτα προβάλλουμε το ιδανικό μας Εγώ στον άλλο, δηλαδή προβάλλουμε στον άλλο, αυτό που θα θέλαμε να είμαστε αλλά δεν είμαστε.
Απαντώντας στις ερωτήσεις που σας έχουν δημιουργηθεί, συναντάμε μία εκδοχή σεναρίου: το να φροντίζουμε τη σχέση μας συνεχώς, και να μην παίρνουμε τίποτα και κανέναν ως δεδομένο είναι το αντίδοτο στην όποια εξέλιξη. Είστε διατεθειμένοι να δώσετε πνοή στην καθημερινότητά σας, να μη βουλιάξετε στην πλήξη και την ρουτίνα και να πυροδοτήσετε εκ νέου τον ερωτισμό στη ζωή σας; Ενδεχομένως οι όποιες εξελίξεις να σας προλάβουν, όμως αξίζει να κάνετε την προσπάθειά σας συνειδητά, κόντρα στις σειρήνες…
Ας ξαναγυρίσω λοιπόν στην εισαγωγή.
Κόκκινα μήλα υπάρχουν παντού.
Δεν γνωρίζω ποια σύμβαση απαγορεύει να ερωτευτείς από τη στιγμή που θα φορέσεις τη βέρα.
Ο έρωτας δεν αντιλαμβάνεται νομίζω τέτοιου είδους συμβάσεις.
Καλό είναι ωστόσο να θέτουμε όρια.
Δεν γνωρίζω για Εσένα, αλλά προσωπικά μιλώντας, προτιμώ τους έρωτες αυτούς, πλατωνικούς, και τα μήλα στο δέντρο τους. Εντέλει, υπάρχουν και άλλα φρούτα, σιγά τα μήλα. Κι αν διαφωνείς αιτούμαι επιεικώς την τιμωρία του Αδάμ, που φαίνεται ότι φταίει για όλα.
Πιστεύω μόνο σ’ ένα τέλος, το ευτυχισμένο.
Εννοείται φυσικά ότι και ο Λύκος πήρε το μάθημα του…
«Θα κινδύνευα μαζί σου»… ακούγεται η φωνή του Λύκου…
«…»
Tell the wolves I’m home…
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Laclos (1990). Οι Επικίνδυνες σχέσεις. Εκδόσεις Άγρα