Κατερίνα ΤσιτούραΚείμενο: Κατερίνα Τσιτούρα
Φιλόλογος
Επιμέλεια: Μαρία Παπαστεφανάκη
Γλωσσολόγος
Ο Γάλλος συγγραφέας George Bataille εξομολογήθηκε κάποτε πως ήταν ο φόβος μην τρελαθεί που τον ώθησε στο γράψιμο, ενώ ο Stephen King επεσήμανε πως ‘το γράψιμο αποτελεί μαγεία, όπως το νερό της ζωής και όπως κάθε άλλη δημιουργική τέχνη. Το νερό υπάρχει τζάμπα. Για αυτό πιες. Πιες γεμίζοντας μέχρι πάνω’.
Η ποιητική συλλογή ‘Το Μεγάλο όνειρο και άλλα, μικρά και μόνα’ απευθύνεται σε όλους. Σε εκείνον που οραματίστηκε έναν άλλον κόσμο, λίγο πιο τρυφερό και σίγουρα τόσο πιο μαγικό, και τελικά κατάφερε να τον υφάνει με τις αόρατες κλωστές της πένας του. Και έπειτα στον άλλον, που λαχταρά να αποδράσει, έστω και για κάμποσα λεπτά, από τη φυλακή της θνητής του φύσης για να περιπλανηθεί σε τόπους τόσο λυρικούς όσο και άπιαστους.
Για όλους εσάς που δεν εγκαταλείπετε τη μάχη, που επιμένετε ακόμη στην πανοπλία της ελπίδας και του γνήσιου προβληματισμού το παρθενικό έργο του Κωνσταντίνου Αλσινού σας καλεί σε ένα ταξίδι διαφορετικό. Αρμενίζοντας σε θάλασσες άγνωστες, τα νερά καθρεφτίζουν ό,τι έζησε και έπειτα πέταξε στον ουρανό της νοσταλγίας, τα δάκρυα που στέρεψαν πια και τα χαμόγελα που σκορπίζουν φως.
Αξίζει, φίλε, να υπάρχεις για ένα ‘όνειρο μεγάλο αλλά και για άλλα, μικρά και μόνα’. Και αξίζει να γνωρίσεις λίγο καλύτερα τον δημιουργό αυτών των ονείρων, θα συμπληρώσω εγώ. Έτοιμοι λοιπόν;
‘Οι συγγραφείς είναι άνθρωποι απελπισμένοι. Και όταν παύουν να είναι απελπισμένοι, παύουν να είναι και συγγραφείς’, υποστηρίζει ο Τσάρλς Μπουκόφσκι. Αναρωτιέμαι τι ήταν εκείνο που ώθησε εσένα στη συγγραφή.
Θα πρέπει να συμφωνήσω. Η τέχνη από καιρό πια δεν είναι απλή μίμηση της ζωής, γενικά είναι μια καταφυγή, το να αποφασίσει κανείς να περιδιαβεί στα μέρη της σημαίνει αυτομάτως ότι δεν είναι ικανοποιημένος με την πραγματικότητα πολλά απ’ όσα βλέπει γύρω του τον λυπούν, ο κόσμος δεν φαντάζει και δεν είναι ιδανικός, οπότε προσπαθεί να τον αλλάξει. Μάχεται, αν θέλετε, απ’ ένα μετερίζι μεταξύ αληθινού κι ονειρικού, φωνάζοντας για πράγματα που δεν βλέπουνε πολλοί κι ακούνε ακόμη λιγότεροι. Κάπως έτσι ξεκίνησα κι εγώ, από προσωπικές και συλλογικές εμπειρίες που τραυματίζουν. Η συγγραφή πια λειτουργεί ως ένα ισχυρό αντικαταθλιπτικό, καθώς, ειδικά στους τωρινούς καιρούς, σαφώς και είναι δύσκολο πλέον να είναι κανείς χαρούμενος, το τώρα μας είναι άσχημο, αν κάτι μπορεί να μας κάνει να αισιοδοξούμε είναι ότι κάποιοι τολμούν να το αντιμάχονται δημιουργώντας, ακόμα κι αν το καλλιτέχνημα είναι προϊόν θλίψης.
‘Το μεγάλο όνειρο και άλλα μικρά και μόνα’: Υπήρξε ένα μεγάλο όνειρο το συγκεκριμένο συγγραφικό εκπόνημα; Ποιος θα έλεγες ότι είναι ο βασικός θεματικός του άξονας;
Η αλήθεια όταν ξεκίνησα να γράφω δεν είχα στο μυαλό μου ότι κάποτε θα εκδιδόταν. Ήταν απλά η εκπλήρωση μιας εσωτερικής ανάγκης, γεννημένης κυρίως από τη μοναξιά, ακόμα κι αυτής που νιώθει κανείς ανάμεσα σε πολλούς, μεταξύ πολλών μονάχος. Απλώς όταν πήρε μορφή, το έδωσα σε μερικούς ανθρώπους που εμπιστεύομαι τη γνώμη τους, καθότι καλλιτέχνες κι οι ίδιοι, οι οποίοι μου είπαν ότι θα άξιζε μια προσπάθεια. Σαφώς και δεν τρέφω αυταπάτες, έχουν όλα ήδη ειπωθεί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να πάψει κανείς να προσπαθεί.
Απ’ ότι φαίνεται η κύρια θεματική του είναι η πάλη με τον χρόνο, καθώς ειδικά το πρώτο μέρος βρίθει αναμνήσεων και αναρωτήσεων για το τι θα μπορούσε να έχει γίνει διαφορετικά. Πέρα από αυτό, τονίζεται διαρκώς το ανθρώπινο λάθος, αυτό που μας κάνει εντέλει να είμαστε μόνοι, και το πώς μια απουσία μπορεί να δηλώσει ισχυρότερο παρών ακόμη και από κάποιον που είναι δίπλα μας και μας κρατά το χέρι.
Τα ποιήματά σου πραγματεύονται έντονα το θέμα της ελευθερίας στη ζωή μας. ‘Ο θάνατος σε σκοτώνει μονάχα μία φορά, υπάρχουν άλλα που σε σκοτώνουν περισσότερες’, αναφέρεις σε ένα σημείο. Μπορεί, άραγε, η τέχνη να μας χαρίσει κλεφτές ματιές της πολυπόθητης ελευθερίας;
Σαφέστατα! Προσωπικά πιστεύω ότι ένας καλλιτέχνης ζει μονάχα για εκείνη τη μοναδική στιγμή της δημιουργίας, δεν μπορώ να το συγκρίνω με κάτι άλλο. Οι στιγμές που βρίσκει κανείς το κουράγιο να αρνηθεί όσα βλέπει, και μέσω της τέχνης να ταξιδέψει σε κάτι άλλο, είναι αυτές που τον απελευθερώνουν. Άλλωστε, μόνο και μόνο να τολμήσει κανείς να ονειρευτεί κάτι καλύτερο, πάει να πει πως μάλλον είναι ήδη ελεύθερος. Κι ίσως πάλι αυτός ο παράδεισος που κάποιοι ονειρεύτηκαν, να μην είναι τίποτε άλλο από μια παγκόσμια σύμπτωση της αίσθησης του ωραίου, εκεί θα συναντιούνταν θαρρώ όλοι οι πραγματικά ελεύθεροι άνθρωποι. Είτε ως πομποί είτε ως δέκτες, δηλαδή είτε ως δημιουργοί είτε ως κοινωνοί.
Υπάρχει κάποιος συγγραφέας/ποιητής που αποτελεί σταθερή πηγή έμπνευσής σου;
Θα ήταν άδικο να ξεχωρίσω κάποιον. Θαυμάζω πολλούς. Έχουμε ευτυχώς ως λαός πολλούς να επιδείξουμε. Μου αρέσει ο Ελύτης, ο τρόπος που υπηρέτησε και ανέδειξε τη γλώσσα μας, ο Γ. Ρίτσος για τον τρόπο που εξύψωνε τα πιο απλά πράγματα μέσω των παρομοιώσεων σε ιερά, ο Γ. Σεφέρης με την ιδιαίτερή του αστική μελαγχολία, από την άλλη ο Λειβαδίτης, ο Καρυωτάκης, ο Σαχτούρης. Από συγγραφείς σαφέστατα ο Ν. Καζαντζάκης, ο Παπαδιαμάντης με τον αστείρευτο γλωσσικό πλούτο του, αλλά και οι Σαραμάγκου, Σαίξπηρ, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι και πολλοί άλλοι.
Για να είμαι ειλικρινής, νιώθω πως δεν έχω διαβάσει πολύ, ή τουλάχιστον όσο θα μπορούσα. Διαβάζω πολύ τα τελευταία δύο χρόνια, χωρίς στεγανά, τ’ οτιδήποτε. Απ’ τον καθένα μπορεί να πάρεις κάτι. Γι’ αυτό και ό,τι γράφω είναι περισσότερο εμπειρικό, βαθιά βιωματικό, σε αντίθεση με τη γενική εικόνα που υπάρχει για τους ποιητές, κλεισμένος σε μια σοφίτα ή ένα υπόγειο πνιγμένος στα βιβλία. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που προανέφερα ήταν ανάμεσά μας, γύρω μας, απλώς έβλεπαν κι έλεγαν πράγματα κρυμμένα στους πολλούς.
‘Θυμάμαι τα ταξίδια μου, όσα έκανα και όσα δεν έκανα, με θυμάμαι να περπατώ σε μεγάλους άγνωστους δρόμους και λεωφόρους’. Πόσο σημαντικές είναι οι εμπειρίες για έναν συγγραφέα και σε ποιο βαθμό αποτυπώνεις προσωπικά σου βιώματα στο χαρτί;
Νομίζω απάντησα ήδη. Γράφω ό,τι είδα, ό,τι άκουσα, ό,τι σκέφτηκα. Δεν νομίζω ότι υπάρχει καλός συγγραφέας χωρίς πολλές και έντονες εμπειρίες. Αυτές μας διαμορφώνουν, μας φέρνουν αντιμέτωπους με πράγματα που αν δεν κυκλοφορούσαμε εκεί έξω δεν θα είχαμε καν υπόψη. Κι αυτό σε κάνει και καλύτερο άνθρωπο γενικά, όχι μόνο ως καλλιτέχνη, πρέπει να ταξιδέψεις όσο μπορείς, να ερωτευτείς όσο μπορείς, να ζήσεις έντονα, ακόμη και στον αντίποδα, όταν δυστυχείς, πρέπει να το ζήσεις κι αυτό, να αναγνωρίσεις τη θλίψη σου, να τη βιώσεις. Ακόμη και τίποτα από όλα αυτά να μην κάνεις, υπάρχει πάντα η απύθμενη δεξαμενή των παιδικών σου χρόνων, ανατρέχεις κι ανασύρεις ό,τι χρειαστεί.
Ζούμε σε καιρούς περίεργους, ταραγμένους. Η τέχνη οφείλει, κατά τη γνώμη σου, να είναι στρατευμένη, αφυπνίζοντας συνειδήσεις, σε τόσο κρίσιμες περιόδους;
Οι καιροί δεν είναι απλώς περίεργοι, είναι άγριοι, νομίζω από τις πιο μαύρες περιόδους που θα εξετάσουν οι ιστορικοί του μέλλοντος, από πολλές απόψεις. Η αλήθεια αυτό το θέμα σηκώνει πολλή κουβέντα. Πρώτα πρώτα, δεν θα χρησιμοποιούσα τον όρο ‘στρατευμένη’. Αν με αυτόν εννοείτε η τέχνη να εξυπηρετεί κομματικά συμφέροντα τότε διαφωνώ κάθετα, ακόμα κι αν πρόκειται για ένα κόμμα με τις αγαθότερες διαθέσεις. Η τέχνη όμως έχει δύναμη, άρα κι εξουσία. Κι οτιδήποτε κι αν κάνει κανείς είναι μια στάση, μια θέση.
Γενικά, ο καλλιτέχνης κατ’ εμέ πρέπει να είναι και καλλιεργημένος, και καλλιεπής, πρέπει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το κάλλος εν γένει. Δεν βλέπω, λοιπόν, τίποτα το ωραίο, πολλώ δε μάλλον κάλλος, στο να μη μιλά, να μην αντιδρά κανείς βλέποντας γύρω του όλο αυτό το κακό. Γιατί και το να κάνεις σήμερα μιούζικαλ ή να τρέχεις στα μπουζούκια σαν να μη συμβαίνει τίποτα, ενώ η χώρα βουλιάζει, είναι κι αυτό μια πολιτική θέση, και πιθανόν η χειρότερη. Σαφώς, λοιπόν, η τέχνη, εφόσον διαπραγματεύεται με το ανθρώπινο κι έχει σκοπό να μας ελευθερώσει από λάθη και πάθη, πρέπει τουλάχιστον να μας δείχνει πότε τα πράγματα δεν είναι καλά, πότε ξεφεύγουμε των προδιαγραφών μας· οι στιγμές είναι κρίσιμες και όλοι έχουμε ευθύνη.
Ξεχωρίζεις κάποια αποσπάσματα του έργου σου και γιατί;
Ειλικρινά δεν μπορώ. Σαφέστατα κάποια κομμάτια υπερισχύουν αισθητικά κάποιων άλλων, αλλά δεν γίνεται να ξεχωρίσω κάποιο. Θυμάμαι, βέβαια, πότε γράφτηκε το καθένα, κάποια γεννήθηκαν σε πιο έντονες στιγμές, αλλά για να θυμηθώ κι ένα ωραίο έργο, «ήταν όλοι τους παιδιά μου» .
‘Ζήσε το τώρα πριν γίνει χτες’. Μου άρεσε ιδιαίτερα ο συγκεκριμένος στίχος. Το τώρα, αναρωτιέμαι, δεν γίνεται ποτέ πριν όταν αποτυπώνεται στην αιωνιότητα της τέχνης;
Μα γι’ αυτό γίνεται τέχνη, για να απαθανατιστεί. Και στη φάση της δημιουργίας, και στη φάση της επικοινωνίας του αργότερα. Ποιος δεν συγκινείται σήμερα διαβάζοντας Σαίξπηρ, τις αρχαίες τραγωδίες, τον Όμηρο; Κάθε στίχος, πίνακας ζωγραφικής ή μουσικό έργο είναι η αποτύπωση μιας μεγαλειώδους στιγμής που αδιαφορεί για τον χρόνο, έχει να κάνει πιο πολύ με τη συνθήκη, που θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε κι οποτεδήποτε, κι αυτό τα κάνει διαχρονικά.
Ποιο είναι το δικό σου ‘μεγάλο όνειρο’ για την καλλιτεχνική σου συνέχεια;
Δεν μπορώ να πω ότι έχω μεγάλες φιλοδοξίες, είπαμε, οι κορυφές είναι ήδη κατειλημμένες, αυτό που καταθέτω εγώ, ομολογώ διστακτικά, είναι η δική μου προσέγγιση, ότι εγώ ένοιωσα και είδα, ο τρόπος που αντιμετώπισα κι αντιμετωπίζω τα διαχρονικά κι απέθαντα ανθρώπινα προβλήματα.
Με τι συναισθήματα πιστεύεις ότι θα αφήσει τον αναγνώστη το ‘μεγάλο όνειρο’;
Η διαδρομή του είναι σκοτεινή. Είναι ένας νοσταλγικός περίπατος σε αναμνήσεις που θα μπορούσε να έχει ο καθένας, συναπαντώντας ερωτήματα κοινά, μια υποβόσκουσα θλίψη κι αγωνία για τη διαχείριση της ανθρώπινης φύσης. Ωστόσο, νομίζω (κι απ’ ότι μου είπαν όσοι το έχουν διαβάσει), μένει κανείς με μια γλυκιά μελαγχολία και μια νότα αισιοδοξίας, μπορεί κι αβάσιμης, αλλά υπαρκτής. Είναι σαν να ξυπνά κανείς απ’ ένα όνειρο που τον ταλαιπώρησε λίγο, αλλά ανοίγει τα μάτια του σε μια ηλιόλουστη μέρα.
‘Πότε τελειώνει το ταξίδι; Πόσα φεγγάρια θα δεις και θα σε δουν μέχρι να τελεσφορήσεις;’, αναρωτιέσαι κάπου. Το ταξίδι της σημερινής συζήτησης τελειώνει εδώ, λοιπόν. Μια ευχή για τους αναγνώστες του Animartists.
Να ταξιδέψουν! Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Να περιπλανηθούν, να αναρωτηθούν, να αναζητήσουν, ώστε στο τέλος να μάθουν τι να ζητήσουν. Γιατί, ξέρετε, καμιά φορά μας παίρνει πολύ χρόνο να δούμε ποιοι είμαστε και τι ζητάμε για να ευτυχήσουμε, πρέπει να περάσουμε από πολλά, καλά και άσχημα.
Οι καιροί είναι περίεργοι, όπως είπατε κι εσείς, ας προσπαθήσουμε να είμαστε όσο μπορούμε ακόμα άνθρωποι. Και να διαβάζουμε, καθώς απ’ ό,τι φαίνεται, είναι το μόνο που μπορεί να μας γλιτώσει.