ΑnimartistsΚείμενο: Δέσποινα Καππή
Kοινωνιολόγος
Επιμέλεια: Τίνα Δημοπούλου – Μιχαλοπούλου
Φοιτήτρια Ψυχολογίας
Είχα πριν κάποιο διάστημα την ευκαιρία να παρακολουθήσω την παράσταση «Η γίδα ή ποια είναι η Σύλβια;». Πρόκειται για το έργο του Έντουαρντ Άλμπι το οποίο πραγματεύεται το πώς αλλάζει η δυναμική μιας οικογένειας, όταν ο πατέρας (Μάρτιν) εκμυστηρεύεται στον καλύτερό του φίλο (Ρος), τον έρωτά του για μια γίδα (Σύλβια). Στη συνέχεια, ο Ρος, με ένα γράμμα αποκαλύπτει στη Στίβι, γυναίκα του Μάρτιν, την εξωσυζυγική σχέση του άντρα της. Οι σχέσεις ανάμεσα στον Μάρτιν, τη Στίβι και τον γιο τους Μπίλι, φαίνεται να διαταράσσονται ανεπανόρθωτα μετά από την άβολη και επώδυνη εξομολόγηση που ακολουθεί.
Διαφορετικές εκφάνσεις της σεξουαλικότητας και του ερωτισμού είναι διάχυτες σε όλες τις σκηνές του έργου, αν και όχι πάντα με ιδιαίτερα κομψό τρόπο. Το ζευγάρι δείχνει πολύ ερωτευμένο, παρά τα πολλά χρόνια γάμου, ο Μπίλι εκφράζει ανοιχτά την ομοφυλοφιλία του και ο Μάρτιν είναι παράλληλα πολύ ερωτευμένος με τη Σύλβια. Παρατηρείται ωστόσο και μια στιγμιαία (ή όχι μόνο) σεξουαλική διάσταση της σχέσης του Μπίλι με τον πατέρα του, αλλά δεν θα ήθελα να μείνω σε αυτό τώρα. Η ιστορία τελειώνει με τη Στίβι να φέρει στον Μάρτιν το άψυχο σώμα της Σύλβια.
Σε αυτό το σημείο λοιπόν, θα ήθελα να κάνω ένα παραλληλισμό των σχέσεων μεταξύ των ηρώων και των τριών μερών της ψυχής, σύμφωνα με τη θεωρία του Freud (1977). Πρόκειται λοιπόν πρώτα για το Υπερεγώ, το οποίο αποτελεί τη φωνή της συνείδησης και συγκροτείται από την παιδική κιόλας ηλικία, μέσα από τις απαγορεύσεις, την μίμηση των γονιών και την κοινωνικοποίηση και εκπροσωπεί τις κοινωνικές νόρμες και την παράδοση και εσωτερικεύει τις απαγορεύσεις της κοινωνίας (Κρανάκη, 2000). Στη συνέχεια, είναι το Εγώ, το μέρος της ψυχής που μαζί με το Υπερεγώ συγκροτούν το συνειδητό και ένα σύστημα αντίληψης και συνείδησης στραμμένο στον εξωτερικό κόσμο (Freud, 1977). Αυτά τα δύο, και κυρίως το Εγώ, προσπαθούν να δαμάσουν το Αυτό, το οποίο είναι ασυνείδητο και περιλαμβάνει τις βασικές ορμές, που είναι η σεξουαλική και η ορμή του θανάτου, βασισμένες στην αρχή της ηδονής (Freud, 1962, 1977). Το Εγώ είναι ο εκπρόσωπος του Αυτού στον εξωτερικό κόσμο. Δεδομένου λοιπόν, ότι οι κοινωνικοί κανόνες γενικότερα επιβάλλουν την μονογαμία (κατά κύριο λόγο την ετεροφυλοφιλική), κατανοούμε ότι το Αυτό περιορίζεται από το Υπερεγώ.
Όσον αφορά τώρα τα πρόσωπα που συμμετέχουν αλλά και τις μεταξύ τους σχέσεις, νομίζω ότι η σχέση μεταξύ των δύο συζύγων είναι το Υπερεγώ, που επιτάσσει μια παραδοσιακή σχέση χωρίς έντονα πάθη και μετουσιώνει τις ορμές στις συμβατικές συνθήκες τις οικογένειας. Ταυτόχρονα, η σχέση του Μάρτιν με τη Σύλβια αντιπροσωπεύει το Αυτό, δηλαδή ένα άλογο πάθος που δεν υπακούει στις νόρμες και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τους κοινωνικούς κανόνες, ξεπερνώντας κάθε ταμπού της σύγχρονης κοινωνίας. Το Υπερεγώ πάλι, που εκφράζεται εν τέλει μέσα από την αντίδραση της Στίβι, εξοντώνει τον πειρασμό που τραβά την προσοχή του Αυτού, σκοτώνοντας την γίδα, αλλά χωρίς να σκοτώσει την αγάπη του Μάρτιν για εκείνη. Το Εγώ από την άλλη, θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τη σχέση πατέρα και γιου, όπου παρά τις εντάσεις που δημιουργούνται, ο ένας προσπαθεί να καταλάβει τον άλλον. Άλλωστε, και η σχέση του Υπερεγώ με το Εγώ είναι πατρική (Freud, 1962), καθώς το πρώτο βάζει φρένο στο δεύτερο όταν το μικρό αγόρι βλέπει από τη μια ερωτικά τη μητέρα του και από την άλλη τον πατέρα του ως αυτόν που βάζει φρένο σε αυτό το πάθος και έχουμε έτσι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα (Κρανάκη, 2000, Freud, 1962), παρ’ όλο που στην προκειμένη περίπτωση η ενδεχόμενη έλξη είναι προς τον πατέρα.
Η παραπάνω διατύπωση σχηματοποιεί την καταπίεση που υφίστανται όλα τα μέλη της οικογένειας, το καθένα για δικούς του λόγους. Η «εξόντωση» του πάθους στην τελευταία σκηνή είναι ακριβώς αυτό που συμβαίνει σε οτιδήποτε η κοινωνία δεν μπορεί να εντάξει στα πρότυπά της.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Κρανάκη, Μ. (2000). Διαβάζοντας τον Freud: Δέκα μαθήματα για την ψυχανάλυση, 3η έκδοση. Αθήνα: Εστία.
Freud, S. (1962). Άπαντα. Το Εγώ και το Εκείνο, Πρόλογος Ernest Jones (Π. Σύρρος ,Μτφ.) τόμος έβδομος, Αθήνα: Εκδόσεις Σμυρνιώτη.
Freud, S. (1977). Νέες Εισαγωγικές Διαλέξεις για την Ψυχανάλυση (Κ. Τρικεριώτη, Μτφ.) Αθήνα: Επίκουρος.
Freud, S. (1933). Νέες Εισαγωγικές Διαλέξεις για την Ψυχανάλυση – 31η Διάλεξη: Ανάλυση της ψυχικής προσωπικότητας, (Κ. Τρικεριώτη, Μτφ.) , Αθήνα: εκδόσεις Επίκουρος.