Ψυχογεωγραφία

Άρθρο: Χλόη Πετρίδη
Ψυχολόγος

Η ψυχογεωγραφία ορίστηκε το 1955 από τον Guy Debord ως ”η μελέτη σαφών νόμων και επιδράσεων του γεωγραφικού περιβάλλοντος, που είναι οργανωμένα συνειδητά ή όχι, με βάση τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των ατόμων”. Αλλιώς ‘’ενα ολόκληρο κουτί παιχνιδιών, γεμάτο με ευφάνταστες στρατηγικές για την εξερεύνηση πόλεων… οτιδήποτε βγάζει τους πεζούς από τις προβλέψιμες διαδρομές τους και τους τραντάζει με μια νέα συνείδηση του αστικού τοπίου’’.

Το μανιφέστο της ψυχογεωγραφίας, που συντάχθηκε με μια παιχνιδιάρικη διάθεση από μια ομάδα γάλλων καλλιτεχνών και θεωρητικών το 1958, ήθελε να δημιουργήσει ένα νέο ρεύμα στην αρχιτεκτονική, αλλά και ένα νέο τρόπο για να γνωρίσουμε το χώρο που μας περιβάλλει.

Η τεχνική της ψυχογεωγραφίας επιδιώκει να ξαναδώσει τη δύναμη της φαντασίας στο άτομο, ελευθερώνοντάς την από τους μηχανισμούς της σύγχρονης κοινωνίας, μια αδιαμεσολάβητη εμπειρία που θέλει να δώσει στο άτομο τη δυνατότητα όχι μόνο να ασκήσει κριτική στη σύγχρονη κοινωνία, αλλά να την ζωγραφίσει και να την ξαναφανταστεί μέσα από τις δικές του ενέργειες.

‘’Σύμφωνα με αυτό που ψάχνετε, διαλέξτε μια χώρα, μια σχετικά κατοικημένη πόλη, έναν σχετικά πολυσύχναστο δρόμο. Φτιάξτε ένα σπίτι. Επιπλώστε το. Χρησιμοποιήστε διακοσμητικά αντικείμενα και τον περίγυρο επιζητώντας το καλύτερο αποτέλεσμα. Επιλέξτε την εποχή και την ώρα της ημέρας. Φέρτε κοντά τους πιο κατάλληλους ανθρώπους με εξίσου ταιριαστούς δίσκους και ποτά. Ο φωτισμός και η συζήτηση θα πρέπει ασφαλώς να είναι ανάλογα της περίστασης και το ίδιο ισχύει για τον καιρό ή τις αναμνήσεις σας. Αν δεν υπάρχει κανένα λάθος στους υπολογισμούς σας, το αποτέλεσμα θα πρέπει να σας ικανοποιεί.’’ , είναι μια από τις οδηγίες που αποτυπώνονται στο μανιφέστο με μια κρυφή ειρωνία που μας προσκαλεί να αψηφήσουμε τις κλασικές οδηγίες που ορίζουν τη σχέση μας με το χώρο και να την επαναπροσδιορίσουμε κατά βούληση.

Η εποχή και η γενιά μας απαιτουν μεγαλύτερη επενέργεια στον κόσμο στον οποίο ζούμε. ”Ανακαλύπτοντας ένα μικρό κόσμο ανακαλύπτουμε τον κόσμο ολόκληρο”. Αναλόγως, δημιουργώντας ένα μικρό κόσμο ανακαλύπτουμε ολόκληρο τον κόσμο.

Ένα απλό και προσιτό σε όλους μέσο που μας βοηθάει στην προσπάθειά μας αυτή, είναι το dérivé. Ο όρος αυτός, που οικειοποιήθηκαν οι ψυχογεωγράφοι, αποτελούσε τακτική του γαλλικού στρατού για ”μια υπολογισμένη δράση καθορισμένη από την απουσία ευρύτερου σχεδίου” και ”μια μανούβρα μέσα στο οπτικό πεδίο του εχθρού”. Για τους σιτουασιονιστές, το ενδιαφέρον των οποίων ήταν η κατοίκηση του χώρου, ο όρος σημαίνει περιπλάνηση.

Πρόκειται για ένα απρογραμμάτιστο ταξίδι μέσα από ένα τοπίο, συνήθως αστικό, η αισθητική του οποίου καθοδηγεί υποσυνείδητα τους ταξιδιώτες, με τελικό σκοπό την ανακάλυψη μιας εντελώς νέας και αυθεντικής εμπειρίας. Σε μια περιπλάνηση, ένα ή περισσότερα άτομα εγκαταλείπουν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα τα συνηθισμένα τους μοτίβα κίνησης και δράσης, τις σχέσεις τους, την εργασία και τις δραστηριότητες στις οποίες δεσμεύονται στον ελεύθερο χρόνο τους, και αφήνουν τον εαυτό τους στην επιρροή του πεδίου και των συναντήσεων που θα βρουν εκεί… Αλλά η περιπλάνηση περιλαμβάνει τόσο αυτό το άφημα όσο και την απαραίτητα αντίφασή του: την κυριάρχηση των ψυχογεωγραφικών παραβολών από τη γνώση και τον υπολογισμό των πιθανοτήτων τους.

Επανοικειοποιηθείτε τον χώρο που σας περιβάλλει, είναι το μήνυμα που θέλουν να δώσουν οι σιτουασινιστές μέσα από την ψυχογεωγραφία. Ζούμε μέσα σε ένα χώρο δομημένο από κανόνες που άλλοι έθεσαν πριν από εμάς και ο τρόπος που μεγαλώσαμε και ενσωματωθήκαμε στην κοινωνία μας κάνει να ξεχνάμε την ατομική μας δυνατότητα επέμβαση, επινόησης και επανακαθορισμού των στοιχείων που μας περιβάλλουν, με όποιο τρόπο μας ευχαριστεί και μας κάνει να νιώθουμε άνετα σε αυτόν.

Ο Μισέλ Φουκώ, λίγο αργότερα, μιλώντας για ουτοπίες και ετεροτοπίες, προσπαθεί να ορίσει τη σχέση ανάμεσα πραγματικού και φανταστικού χώρου με την αναλογία του καθρέφτη. ‘’Ο καθρέφτης ως χώρος χωρίς διαστάσεις είναι μια ουτοπία. Στον καθρέφτη βλέπω τον εαυτό μου εκεί, όπου δε βρίσκομαι. Αυτή η αντανάκλαση όμως μου δίνει τη δυνατότητα θέασης του εαυτού μου σε ένα σημείο όπου δε βρίσκομαι. Από τη θέση μου ανακαλύπτω την απουσία μου σε αυτό το άλλο μέρος του καθρέφτη. Ξεκινώντας από αυτό το βλέμμα, που φαίνεται να κατευθύνεται σε εμένα από την άλλη πλευρά του τζαμιού, επιστρέφω στον εαυτό μοτ. Αρχίζω πάλι να κατευθύνω το βλέμμα μου προς τον εαυτό μου και να ανασυνθέτω τον εαυτό μου εκεί όπου βρίσκομαι’’.

”Οι άνθρωποι δε βλέπουν γύρω τους τίποτα που να μην είναι η ίδια η εικόνας τους. Όλα τους μιλάνε για τον ίδιο τους τον εαυτό. Το ίδιο το τοπίο είναι ζωντανό.” Γνωρίζοντας λοιπόν το χώρο που καταλαμβάνουμε και συνθέτοντας το χάρτη του στη φαντασία μας, ζωγραφίζουμε τον χάρτη του και τη θέση μας σε αυτόν στην πραγματικότητα.

Όταν η ελευθερία ασκείται σε έναν κλειστό κύκλο, ξεθωριάζει σε όνειρο, γίνεται μια απλή εικόνα του εαυτού της. Οι γεωγραφικοί περιορισμοί του παιχνιδιού είναι ακόμα πιο έντονοι από τους χρονικούς περιορισμούς του. Κάθε παιχνίδι / κοινωνική συμπεριφορά λαμβάνει χώρο μέσα στα στενά όρια που έχουν οριστεί ως επιτρεπτά. Η ψυχογεωγραφία μας καλεί να παίξουμε με αυτά τα όρια. Αλλά η αμφισημία του παιχνιδιού είναι εκ φύσεως ασταθής. Ανά πάσα στιγμή η ”κανονική ζωή” μπορεί να κυριαρχήσει ξανά.

Παρόλ’ αυτά ίσως αξίζει να προσπαθήσουμε. Το κάνουμε ήδη, μέσα από το θέατρο του δρόμου, την κατασκήνωση, το couchsurfing, τη συγκατοίκηση, όταν στα μάτια τον διπλανό μας στο μετρό, με αυθόρμητα πάρτι στο δρόμο ή στην παραλία, με το skating, το παρκούρ, τα γκραφίτι, κάνοντας ποδήλατο, δημιουργώντας χώρους που διευκολύνουν το παιχνίδι στο δρόμο, που σε μια άλλη μακρινή εποχή ήταν ο κανόνας και τώρα είναι μια ευχάριστη έκπληξη.

Η πόλη ζωγραφίζει πάνω μας, αλλά κι εμείς ζωγραφίζουμε πάνω στην πόλη. Η ψυχογεωγραφία μας θυμίζει ότι έχουμε τη δύναμη να κάνουμε την πόλη μας καθρέφτη της φαντασίας μας. Μας ωθεί να ανακαλύψουμε και να δημιουργήσουμε νέα τοπία στη χώρο όπου ζούμε και νέες πλευρές του εαυτού μας.

Δεν υπάρχουν εσωτερικά και εξωτερικά ταξίδια, μόνο ταξίδια.

Ταξιδέψτε, λοιπόν.

Απενεργοποιήστε για λίγο το google maps. Δώστε ραντεβού σε ένα μέρος χωρίς να θέσετε συγκεκριμένο σημείο και εξερευνήστε το χωρίς να ακολουθείτε ο ένας τον άλλον. Συναντηθείτε τυχαία με τους καλύτερούς σας φίλους. Εγκαταλείψτε την πεπατημένη. Περπατήστε εκτός σχεδίου. Περπατήστε ξυπόλητοι. Αναζητήστε την Ακρόπολη κρατώντας ένα χάρτη του Λονδίνου. Αφήστε την πόλη να σας ξαφνιάσει.

Επιτέλους, χαθείτε.