Συμβουλευτική και θεραπεία μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων

Άρθρο: Φίλιππος Ιωάννου
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Η «Συμβουλευτική Ψυχολογία» είναι ένας εφαρμοσμένος κλάδος της Ψυχολογίας, ο οποίος διευκολύνει την δια βίου προσωπική και διαπροσωπική λειτουργικότητα, εστιάζοντας σε συναισθηματικές, κοινωνικές, επαγγελματικές, εκπαιδευτικές, αναπτυξιακές πτυχές, καθώς και ευρύτερες ανησυχίες αναφορικά σε θέματα που σχετίζονται με τον τομέα της υγείας και της ασθένειας, οι οποίες αφορούντην ατομική, οικογενειακή, ομαδική ή οργανωτική ανθρώπινη εμπειρία.

Βοηθάει ανθρώπους με σωματικές, συναισθηματικές και ψυχικές διαταραχές να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους, να εξαλείψουν την δυσφορία ή τυχόν  διαταραχή τους, να επιλύσουν τις κρίσεις που αντιμετωπίζουν και να αυξήσουν την ικανότητά τους να ζήσουν μια πιο λειτουργική ζωή. Θεωρείται ότι προωθεί τη θέσπιση προσωπικών στόχων και προσφέρει θετικά μοντέλα με βάση τα οποία μπορεί κανείς να ενδυναμώσει τα προτερήματά του και να δώσει στον εαυτό του τη δυνατότητα για βέλτιστη λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής.

Δίνει έμφαση στη σημασία που έχει η κοινωνική ζωή για το άτομο και επικεντρώνεται στην προσαρμοστικότητά του στο περιβάλλον. Δεν ασχολείται όμως μόνο με τον τρόπο με τον οποίο το άτομο προσαρμόζεται στις κοινωνικές επιταγές και στους κανόνες, αλλά επικεντρώνεται και στην ευθύνη της κοινωνίας να κάνει εκείνες τις αλλαγές που θα ενισχύσουν το άτομο.

Η  Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία (American Psychological Association) ορίζει τη Συμβουλευτική Ψυχολογία ως “την ειδικότητα σύμφωνα με την οποία ο Σύμβουλος-Ψυχολόγος βοηθά το θεραπευόμενο να βελτιώσει την προσωπική του κατάσταση, να ανακουφιστεί από τη λύπη και τη στενοχώρια, να επιλύσει τις κρίσιμες καταστάσεις που αντιμετωπίζει, να αναπτύξει την ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων του και να μπορεί να παίρνει μόνος του αποφάσεις. Επίσης, υποστηρίζει την ψυχολογική ανάπτυξη και εξέλιξη του ατόμου, βοηθώντας τον να κάνει καλύτερη χρήση των αποθεμάτων και των ικανοτήτων που διαθέτει, δείχνοντάς του το δρόμο για την ανάπτυξη νέων μεθόδων που θα τον διευκολύνουν να βοηθήσει μόνος του τον εαυτό του.

Η συμβουλευτική ψυχολογία στοχεύει να διευκολύνει καταρχήν τα άτομα να κατανοήσουν και να συμφιλιωθούν με ενδοψυχικά γεγονότα. Κατά συνέπεια οι συμβουλευτικές παρεμβάσεις επικεντρώνονται στην απόκτηση επίγνωσης, στην ανάπτυξη αυτογνωσίας και στη δημιουργία μια αρμονικής σχέσης με τον εαυτό, μέσα από την αναγνώριση και την έκφραση των συναισθημάτων, των αναγκών και των κινήτρων. Παράλληλα όμως, εστιάζεται και στο κοινωνικό πλαίσιο του ατόμου.

Οι κοινωνικές, φιλικές, οικογενειακές και εργασιακές σχέσεις βρίσκονται στο επίκεντρο της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας και διερευνώνται προκειμένου το άτομο να εδραιώσει αρμονικές σχέσεις με τον περίγυρό του.

Ο Συμβουλευτικός Ψυχολόγος, για να πλησιάσει τον συμβουλευόμενο, χρησιμοποιεί συστηματικές προσεγγίσεις που στηρίζονται στην έρευνα, ώστε να βοηθήσει τον εαυτό του, αλλά και τον συμβουλευόμενο να κατανοήσει πληρέστερα τα προβλήματά του και να αναπτύξει πιθανούς τρόπους επίλυσής τους. Τα προβλήματα που οδηγούν έναν άνθρωπο να ζητήσει τη βοήθεια του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου, ξεπηδούν από περιβαλλοντικές επιδράσεις και επιρροές ή από εσωτερικές συγκρούσεις.

Ο Ε. Δημητρόπουλος ορίζει τη Συμβουλευτική σε σχέση με τη λειτουργία και τη μορφή της ως “τη διαδικασία εκείνη κατά την οποία είτε κατά τρόπο ατομικό είτε κατά τρόπο ομαδικό, ένας ειδικός που υπό ορισμένες προϋποθέσεις λέγεται Σύμβουλος, συνεξετάζει με ένα άτομο (ή ομάδα) θέματα ή προβλήματα που απασχολούν το άτομο (ή την ομάδα) και διευκολύνει τη λύση τους”. Σε σχέση με τον επιστημονικό χαρακτήρα της Συμβουλευτικής ο ίδιος αναφέρει: “Η Συμβουλευτική είναι ένα ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο, μια ξεχωριστή επιστημονική περιοχή. Αποδίδεται, λοιπόν, με τον όρο “Συμβουλευτική” και το επιστημονικό περιεχόμενο αυτού του χώρου, ως θεωρία και ως  χρηστική εφαρμογή”. Σε σχέση με το σκοπό της, ο ίδιος συγγραφέας, ορίζει τη Συμβουλευτική ως “μία μέθοδο προσέγγισης, παρέμβασης και εξασφάλισης βοήθειας προς το άτομο που αντιμετωπίζει ή προσπαθεί να προλάβει κάποιο πρόβλημα”.

Η άσκηση της Συμβουλευτικής από τους λειτουργούς της πρέπει οπωσδήποτε να διέπεται από ένα σύνολο αρχών και κανόνων που συνιστούν έναν κώδικα δεοντολογίας. Η ύπαρξη ενός κώδικα δεοντολογίας της Συμβουλευτικής εξυπηρετεί τόσο την ανάγκη περιφρούρησης του Συμβούλου από δύσκολες καταστάσεις κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, όσο και την ανάγκη περιφρούρησης του ατόμου από τυχόν ατυχείς πρακτικές εκ μέρους του Συμβούλου.

Η συμβουλευτική ψυχολογία αποτελεί έναν σχετικά νέο κλάδο στην επιστήμη της Ψυχολογίας. Στην βάση της βρίσκονται αξίες όπως η σημαντικότητα της θεραπευτικής σχέσης στην ψυχολογική παρέμβαση, η έμφαση στην ψυχική υγεία (και όχι στην παθολογία), η επικέντρωση στις ανθρωποκεντρικές αξίες και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα.

Αυτές οι αξίες περιγράφουν τη φιλοσοφία του κλάδου και προσδίδουν στην δουλειά του συμβουλευτικού ψυχολόγου ένα χαρακτήρα λιγότερο «ιατρικό» (και όχι ενός συμβουλευτικού ψυχολόγου-«αυθεντία» που θα θεραπεύσει «ανεπιθύμητα» συμπτώματα) και περισσότερο «συνεργασιακό» (δηλαδή με την επαγγελματική θεραπευτική σχέση ως εργαλείο αυτογνωσίας και κατανόησης των εσωτερικών διεργασιών και φορέας αλλαγής μέσω των συντονισμένων δυνάμεων του επαγγελματία και του πελάτη).

Κατ’ αυτήν την έννοια, η θεραπευτική αυτή διαδικασία θεωρείται μια μορφή «τέχνης» -αυτής του σχετίζεσθαι. Στην καρδιά της συμβουλευτικής ψυχολογίας βρίσκεται η προτροπή του Carl Rogers στον επαγγελματία: να δίνει σάρκα και οστά στις ανθρωπιστικές αξίες που πρεσβεύει και όχι απλώς να «πραγματοποιεί» ψυχολογικές παρεμβάσεις πάνω σε άλλους.

Από την άλλη, οι ρίζες της συμβουλευτικής στην επιστήμη της Ψυχολογίας, καθιστούν τον συμβουλευτικό ψυχολόγο ικανό να κάνει κλινική αξιολόγηση, η οποία βασίζεται πάνω σε επιστημονικά δεδομένα προκειμένου να αναλύσει, να κατανοήσει, να προβλέψει, να προτείνει και να εξηγήσει τα ψυχικά φαινόμενα. Επιπλέον ο συμβουλευτικός ψυχολόγος έχει εκπαιδευτεί επαρκώς να δρά ως ερευνητής, δηλαδή να μπορεί να διοργανώνει ερευνητικές μελέτες πάνω σε ψυχολογικές θεραπείες και τα αποτελέσματά τους. Ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη διττή και αλληλοσυμπληρούμενη φύση του επαγγέλματος του συμβουλευτικού ψυχολόγου είναι «επιστήμονας-θεραπευτής» (scientist-practitioner).

Μια άλλη ιδιότητα της συμβουλευτικής ψυχολογίας είναι η «δημιουργική αλληλεπίδραση» διαφορετικών σχολών ψυχοθεραπευτικής θεωρίας και πράξης. Ο συμβουλευτικός ψυχολόγος συνήθως έχει εκπαιδευτεί σεδύοή περισσότερες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσειςέτσι ώστε να μπορεί να συνθέτει τις γνώσεις και τις δεξιότητες που ανταποκρίνονται πραγματικά στις ειδικές ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η συμβουλευτική ψυχολογία έχει συγκεκριμένη ταυτότητα η οποία είναι συναφής αλλά ταυτόχρονα και διαφορετική απο άλλα επαγγέλματα ψυχικής υγείας. Η διαφορά αυτή αντικατοπτρίζεται και στην εξειδικευμένη εκπαίδευση που απαιτείταιγια να αποκτήσει κάποιος την ειδικότητα του/της συμβουλευτικού/ής ψυχολόγου.

Η Συμβουλευτική είναι «τέχνη», μια«τέχνη» ψυχοθεραπείας, ακρόασης, υποστήριξης, και πρόληψης.

ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ

Η συνθετική ψυχοθεραπεία, σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Εταιρίας Συνθετικής Ψυχοθεραπείας (ΕΑΙP), είναι η εφαρμογή μιας ιδιαίτερης πρακτικής η οποία δίνει έμφαση στην ενιαία προσέγγιση του ατόμου. Επομένως, επικεντρώνεται στην κατάλληλη και αποτελεσματική ανταπόκριση προς το άτομο σε συναισθηματικό, πνευματικό, γνωστικό, συμπεριφοριστικό και σωματικό επίπεδο.

Σκοπός της συνθετικής ψυχοθεραπείας είναι μέσα από την διευκόλυνση της σύνθεσης, η μεγιστοποίηση των αξιών της ύπαρξης και της λειτουργικότητας ενός ατόμου σε ενδοψυχικό, διαπροσωπικό και κοινωνικό-πολιτικό επίπεδο, χωρίς να ξεχνάει τα προσωπικά όρια και τους εξωτερικούς περιορισμούς του καθενός.

Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο «συνθετική» η ΕΑΙΡ ορίζει οποιαδήποτε μεθοδολογία και προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία που αποτελείται ή αναπτύσσεται σε συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων συγκεκριμένων προσεγγίσεων και αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρότυπο της σύνθεσης. Για αυτόν τον λόγο, οι ίδιοι οι θεραπευτές έχουν την υποχρέωση να δεσμευτούν στην σύνθεση και προσωπικά αλλά και ως προς την επιδίωξη της γνώσης στον τομέα της ψυχοθεραπείας και των σχετιζομένων  πεδίων της.

Άλλη σημαντική δεοντολογική υποχρέωση τους είναι να αναπτύσσουν διάλογο με συναδέλφους διαφορετικών προσανατολισμών, να ενημερώνονται διαρκώς για τις εξελίξεις στον χώρο και μέσα από τον συνδυασμό της κλινικής αντίληψης, της αδιαμφισβήτητης γνώσης, της κατανόησης των προβλημάτων που ήδη υπάρχουν και των παρεμβάσεων που μπορεί να προκύψουν, να σχεδιάζουν διαφορετικές στρατηγικές, τεχνικές και θεωρητικές δομές για την αντιμετώπιση όλων αυτών των ιδιαίτερων καταστάσεων.

Σε τελική ανάλυση, κεντρικό δόγμα της συνθετικής ψυχοθεραπείας είναι ότι καμία μεμονωμένη μορφή θεραπείας δεν είναι τέλεια ή τουλάχιστον επαρκής για όλες τις περιπτώσεις. Παρόλο όμως που επιβεβαιώνει τη σημασία της ύπαρξης ιδιαίτερων προσεγγίσεων ή συνδυασμού προσεγγίσεων των συγκεκριμένων προβλημάτων,θέτει την υψηλότερη προτεραιότητα στους παράγοντες που είναι κοινοί σε όλες τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις και ειδικότερα στον παράγοντα της θεραπευτικής σχέσης. Όσον αφορά στη θεραπευτική σχέση, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη διατήρηση μιας στάσης σεβασμού, ευγένειας, εντιμότητας και ισότητας προς τον πελάτη-θεραπευόμενο, με τρόπο που επιβεβαιώνει την ακεραιότητα και την ανθρωπιά τόσο του εαυτού όσο και του άλλου. Η συνθετική ψυχοθεραπεία επιβεβαιώνει τη σημασία της δημιουργίας ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, στο οποίο τόσο η ανάπτυξη όσο και η θεραπεία διεξάγονται σε έναν αντικειμενικό χώρο, ο οποίος συν-δημιουργείται από τον πελάτη και το θεραπευτή.

ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ

Όπως προαναφέρθηκε, η συνθετική συμβουλευτική έχει ως κεντρικό δόγμα, ότι καμία μεμονωμένη θεωρητική προσέγγιση δεν είναι αποτελεσματική και δεν μπορεί να εξηγήσει μόνη της καμία ιδιαιτερότητα των ανθρώπων. Για αυτόν τον λόγο, υιοθετεί την σύνθεση θεωριών και μεθόδων που οι ίδιοι θεωρούν ότι καλύπτουν καλύτερα τους πελάτες-θεραπευόμενους και τις διαφορετικές ανάγκες του καθενός σε διαφορετικά στάδια.

Ο συνθετικός ψυχοθεραπευτής, μέσα από την θεραπευτική σχέση αξιοποιώντας τις ικανότητες του, συνδιαλέγεται με τον πελάτη-θεραπευόμενο και επιλέγει εκείνο τον τρόπο προσέγγισης που ανταποκρίνεται ανάλογα με τις ανάγκες του. Για αυτόν τον σκοπό, ανατρέχει σε θεωρητικά πλαίσια και εφαρμογές διαφόρων ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων όπως είναι οι Ανθρωπιστικές, οι Ψυχαναλυτικές, οι Βραχείες, οι Υπαρξιακές κα. Συχνά ο συνθετικός ψυχοθεραπευτής δέχεται τις φιλοσοφικές επιρροές από τις παραδόσεις της Ανατολής και της Δύσης και σε ερωτήματα που έχουν σχέση με τον τρόπο ζωής και που τα οποία μπορούν να επιδράσουν στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο ασθενής. Φυσικά, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η αξιοποίηση των διάφορων προσεγγίσεων από τον θεραπευτή πρέπει να γίνεται πάντα με γνώμονα την απάντηση στο ερώτημα: τι δουλεύει στη θεραπεία και πώς δουλεύει.

Συνοψίζοντας, η θεραπευτική σχέση στο πλαίσιο της συνθετικής θεραπείας αποτελεί μια σημαντική δέσμευση τόσο για τον πελάτη όσο και για τον θεραπευτή. Ο θεραπευτής, διατηρώντας μια στάση σεβασμού, ευγένειας, εντιμότητας και ισότητας προς τον πελάτη, αξιοποιεί το ευρύ γνωστικό του πεδίο στο χώρο της ψυχοθεραπείας και, έχοντας αφουγκραστεί τις ανάγκες του πελάτη, εφαρμόζει τις ενδεικνυόμενες πρακτικές, προκειμένου να ανταποκριθεί στο θεραπευτικό του αίτημα.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕΣΩ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (ART THERAPY)

      ΟΡΙΣΜΟΣ

Σύμφωνα με την AATA (AmericanArtTherapyAssociation), η θεραπεία μέσω τέχνης, που συχνά ονομάζεται θεραπεία μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων ή θεραπεία  μέσω εκφραστικών και εικαστικών τεχνών, χρησιμοποιεί την καλλιτεχνική δημιουργία, μέσα από την επαγγελματική θεραπευτική σχέση και απευθύνεται σε ανθρώπους που βιώνουν ασθένεια, τραύμα ή άλλες προκλήσεις στη ζωή ή αναζητούν την προσωπική τους ανάπτυξη. Στηρίζεται στην πεποίθηση ότι μέσα από την καλλιτεχνική έκφραση και τη δημιουργική διαδικασία, που εμπλέκεται στην καλλιτεχνική αυτό-έκφραση, βοηθά και ενθαρρύνει τους ανθρώπους να επιλύσουν συγκρούσεις και προβλήματα, να αντιμετωπίσουν συμπτώματα και  τραυματικές εμπειρίες, να αναπτύξουν γνωστικές ικανότητες  και κοινωνικές δεξιότητες, να διαχειριστούν τη συμπεριφορά τους, να μειώσουν το στρες, να αυξήσουν την αυτοεκτίμηση, την αυτογνωσία, την ενημερότητα τους για συναισθήματα που αφορούν τόσο τους εαυτούς τους όσο και τους άλλους.

Σύμφωνα με τον IATO (International Art Therapy Organization), η θεραπεία μέσω τέχνης αποτελεί μια μορφή εκφραστικής θεραπείας που χρησιμοποιεί τα υλικά της τέχνης, με σκοπό τη θεραπεία, τη συναισθηματική αποκατάσταση και την ευεξία. Η θεραπεία μέσω τέχνης συνδυάζει τις παραδοσιακές ψυχοθεραπευτικές θεωρίες και τεχνικές, με την κατανόηση των ψυχολογικών πτυχών της δημιουργικής διαδικασίας και ιδιαίτερα των συναισθηματικών ιδιοτήτων των διαφόρων υλικών της τέχνης.

O Farokhi (2011), αναφέρει ότι οι περισσότεροι γενικοί ορισμοί γύρω από τη θεραπεία μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων εμπίπτουν σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία βασίζεται στην άποψη της εγγενούς θεραπευτικής δύναμης της δημιουργικής διαδικασίας μέσα από την καλλιτεχνική δραστηριότητα. Η τέχνη είναι θεραπευτική γιατί δίνει στο άτομο την ευκαιρία να εκφράσει τον εαυτό του αυθεντικά και αυθόρμητα, χρησιμοποιώντας τη φαντασία του και πρόκειται για μια μια εμπειρία που μπορεί να οδηγήσει σε προσωπική ολοκλήρωση και συναισθηματική αποκατάσταση. Η δεύτερη κατηγορία βασίζεται στην ιδέα, ότι η τέχνη αποτελεί μέσο συμβολικής επικοινωνίας και εστιάζει στα καλλιτεχνικά προϊόντα ως χρήσιμα και βοηθητικά σε θέματα που εφάπτονται αυτού του πεδίου. Η καλλιτεχνική εικόνα γίνεται σημαντική ενισχύοντας τη λεκτική ανταλλαγή μεταξύ του θεραπευόμενου και του θεραπευτή με σκοπό την επίτευξη της ενόρασης, την επίλυση προβλημάτων και συγκρούσεων και τη διαμόρφωση νέων αντιλήψεων που με τη σειρά τους οδηγούν σε θετικές αλλαγές, ανάπτυξη και θεραπεία.

Η θεραπεία μέσω τέχνης συνδυάζει τη δημιουργική διαδικασία με τα μοντέλα της ψυχοθεραπείας και της συμβουλευτικής.

Χρησιμοποιείται σε παιδιά, εφήβους, σε πρώιμους, μέσους και ύστερους ενήλικες, σε ζευγάρια, οικογένειες και ομάδες.

Προτείνεται σε άγχος, κατάθλιψη, ψυχικά και συναισθηματικά προβλήματα και διαταραχές, σε ψυχικές ασθένειες, στη χρήση ουσιών και τις εξαρτήσεις, σε ζητήματα διαπροσωπικών και οικογενειακών σχέσεων, στην κακοποίηση, την ενδοοικογενειακή βία, τις κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες που σχετίζονται με την αναπηρία, τα σωματικά, νοητικά, νευρολογικά προβλήματα και την ασθένεια, το τραύμα ή την απώλεια.

Προγράμματα θεραπείας μέσω τέχνης εφαρμόζονται σε δομές όπως νοσοκομεία, κλινικές, κοινοτικά, σωφρονιστικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Στο πέρασμα των αιώνων, σε όλη την ιστορική τους διαδρομή, οι άνθρωποι  εκφράζονται με σύμβολα. Μάσκες, κοστούμια, τελετουργικά αντικείμενα, σχέδια σε σπήλαια, τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, η κελτική τέχνη αποτελούν ιστορικά στοιχεία και παραδείγματα της αυτό-έκφρασης και της επικοινωνίας του ανθρώπου μέσα από την τέχνη.

Οι σαμάνοι, οι μάγοι θεραπευτές των φυλών της Ασίας, της Αφρικής και της Αμερικής αποτελούν τους πρώτους που ανέπτυξαν πρακτικές που επιδεικνύουν ομοιότητες με τις σύγχρονες ψυχοθεραπευτικές τεχνικές μέσω της τέχνης. Τόσο ο σαμάνος όσο και ο σύγχρονος θεραπευτής στοχεύουν στην δημιουργία μιας θεραπευτικής εμπειρίας μέσα από την οποία δημιουργούνται τα πρότυπα για την έκφραση που βοηθούν στην προσωπική υπέρβαση. Ο θεραπευτής άλλοτε ως ακροατής, άλλοτε ως ομιλητής και άλλοτε ως ηθοποιός εξατομικευμένα και κατά περίπτωση οδηγεί τον θεραπευόμενο σε ένα είδος κάθαρσης με την οποία αναδομείται η σχέση ανάμεσα στις συνειδητές σκέψεις και τις φαντασιώσεις του ενοποιώντας έτσι την εικόνα του εαυτού του με την εικόνα του κοινωνικού εαυτού.

Η τέχνη έχει επίσης συσχετισθεί με την βουδιστική και ινδουιστική παράδοση για τη θεραπευτική, πνευματική και καλλιτεχνική της  δύναμη (μαντάλα).

Ωστόσο η τέχνη στον πολιτισμό μας, φαίνεται να έχει ένα αριστοκρατικό παρελθόν. Η παραγωγή της χρησιμοποιήθηκε για να ικανοποιήσει το εκλεπτυσμένο γούστο μιας αριστοκρατικής ελίτ σαν μέσο διακόσμησης και οι δημιουργοί των έργων αντιμετωπίζονταν στην Αναγέννηση, ως προικισμένες ιδιοφυίες. Έτσι  οι τέχνες προορίζονταν κυρίως ως ένα ευχάριστο θέαμα για λίγους.

Η εξέλιξη της δημοκρατίας οδήγησε στο άνοιγμα της στη μεσαία τάξη, μέσα από την πεποίθηση ότι η τέχνη καλύπτει ανθρώπινες ανάγκες και οφείλει να απευθύνεται σε όλους αλλά και στο γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εγγενώς και  εν δυνάμει δημιουργοί. Έτσι δημιουργήθηκε μια νέα βάση στην καλλιτεχνική εκπαίδευση.      Στη συνέχεια η καλλιτεχνική δραστηριότητα πέρασε στον τομέα της θεραπείας και της ψυχολογικής υποστήριξης, μέσα από τρόπους που είχαν θεωρηθεί προνόμια του καλλιτέχνη.

Στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, Γάλλοι ψυχίατροι όπως ο Tardieu και ο Simon, δημοσίευσαν μελέτες σχετικές με τα παρόμοια χαρακτηριστικά του συμβολισμού στην τέχνη των ψυχικά ασθενών. Ο Tardieu και Simon θεωρούν τη θεραπεία μέσω τέχνης ως ένα αποτελεσματικό διαγνωστικό εργαλείο για τον εντοπισμό συγκεκριμένων μορφών ψυχικής ασθένειας ή τραυματικών γεγονότων.

Αργότερα, οι ψυχολόγοι θα χρησιμοποιήσουν αυτή τη διαγνωστική πτυχή για να αναπτύξουν τα ψυχολογικά τεστ σχεδιασμού όπως, το Draw-A-Man test, το Draw-A-Person Questionnaire (DAP.Q) και τα προβολικά τεστ προσωπικότητας που περιλαμβάνουν αναγνώριση οπτικών συμβόλων όπως, το Rorschach, το Thematic Apperception Test (TAT) και το Holtzman Inkblot Test (HIT).

Έτσι ο τύπος της θεραπείας μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων επισημοποιείται μόλις στα μέσα του 20ου αιώνα στη μεταπολεμική Βρετανία και τις Η.Π.Α. Πολλοί από τους πρωτοπόρους της Εικαστικής Θεραπείας ( Naumburg, Menninger, Kramer, Kwiatkowska και  Rhyne) προήλθαν από τον τομέα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και της ψυχαναλυτικής παράδοσης και εργάστηκαν σε νοσοκομεία,  σανατόρια και σχολεία, στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Καταγράφοντας την εργασία τους, ξεκίνησαν να αναπτύσσουν την βιβλιογραφία της Εικαστικής Θεραπείας.

Στην πορεία κατοχυρώθηκαν μαθήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης που στη συνέχεια οδήγησαν στην επίσημη αναγνώριση του κλάδου από το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών.

ΣΚΟΠΟΣ

Ο σκοπός της θεραπείας μέσω τέχνης είναι η ίδια με οποιαδήποτε άλλη μορφή ψυχοθεραπευτικής  διαδικασίας και προσέγγισης: η βελτίωση και διατήρηση της ψυχικής υγείας και της συναισθηματικής ευεξίας, η θεραπεία και η προσωπική ανάπτυξη.

Όπως και σε άλλες προσεγγίσεις έτσι και στην θεραπεία μέσω τέχνης, το πιο σημαντικό στοιχείο για μια επιτυχημένη θεραπεία, είναι η σχέση που δημιουργείται και αναπτύσσεται μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου. Στην θεραπεία μέσω τέχνης το ουσιώδες στοιχείο που διαφοροποιεί αυτή την σχέση από  άλλες θεραπείες είναι η τριαδικότητα που την δομεί. Η τριαδικότητα αυτή αναφέρεται σε ένα τρίτο στοιχείο που παρεμβαίνει στην θεραπευτική συμμαχία. Εδώ η δυαδική σχέση του θεραπευτή και του θεραπευόμενου συμπληρώνεται από το μέσο της τέχνης, δηλαδή το δημιούργημα του θεραπευόμενου. Έτσι ο θεραπευτής γίνεται παρατηρητής της καλλιτεχνικής δημιουργικής διαδικασίας και ο ίδιος ο θεραπευόμενος δημιουργός, καλλιτέχνης και θεατής του έργου του.

Ο ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ ΣΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕΣΩ ΤΕΧΝΗΣ

Σύμφωνα με την AATA (AmericanArtTherapy Association), οιθεραπευτές τέχνης είναι ειδικευμένοι επαγγελματίες τόσο στην τέχνη όσο και τη θεραπεία. Εκπαιδεύονται και οφείλουν να  κατέχουν γνώσεις για την ανθρώπινη ανάπτυξη σε γνωστικό, ψυχολογικό και κοινωνιοψυχολογικό επίπεδο, τις ψυχολογικές θεωρίες, τις ερευνητικές μεθόδους, τις θεωρίες της τέχνης, της συμβουλευτικής ή της ψυχοθεραπείας, της δεοντολογίας, της κλινικής πρακτικής, των πνευματικών, καλλιτεχνικών και πολυπολιτισμικών παραδόσεων, και των δυνατοτήτων θεραπείας μέσω της τέχνης. Χρησιμοποιούν την τέχνη στη θεραπεία, την αξιολόγηση και την έρευνα.

Ο ρόλος του θεραπευτή ή συμβούλου τέχνης στην θεραπευτική καλλιτεχνική διαδικασία είναι καθοδηγητικός και υποστηρικτικός και όχι κατευθυντικός και παρεμβατικός. Στη θεραπεία μέσω τέχνης ο θεραπευτής διευκολύνει το θεραπευόμενο να εξερευνήσει τα συναισθήματα, τις εμπειρίες, τις ιδέες και αντιλήψεις που συνθέτουν τον προσωπικό εσωτερικό του κόσμο. Οι θεραπευτές τέχνης οφείλουν να είναι εκπαιδευμένοι στο να αναγνωρίζουν τα μη λεκτικά σύμβολα και τις μεταφορές που επικοινωνούνται μέσα από τη δημιουργική διαδικασία. Ο θεραπευτής πρέπει να είναι προσεκτικός ώστε να μην επηρεάζει τη δημιουργία ή την ερμηνεία του έργου. Αυτό που κρίνεται σημαντικό στην προσέγγιση αυτή, είναι η προσωπική σημασία που έχει το καλλιτεχνικό προϊόν για το θεραπευόμενο. Οι Σύμβουλοι ή θεραπευτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ερμηνεία στις συνεδρίες τους με τον πελάτη, όταν πιστεύουν ότι ο θεραπευόμενος μπορεί να τις δεχτεί. Επειδή η κύρια λειτουργία του συμβούλου είναι να δημιουργήσει  ένα ιερό χώρο στον οποίο τα εσωτερικά δράματα μπορούν να αναπτυχθούν με ασφάλεια, η ερμηνεία σπάνια χρειάζεται αφού η διαδικασία εμφανίζεται σε ένα ασυνείδητο επίπεδο.

Ακόμα, οι θεραπευτές οφείλουν να είναι καλλιτεχνικά ενεργοί και εμπλεκόμενοι στη δική τους θεραπευτική δημιουργική διαδικασία.

Οι θεραπευτές τέχνης απευθύνονται σε ανθρώπους όλων των ηλικιών, παιδιά, εφήβους και ενήλικες, σε ατομικό  επίπεδο αλλά και σε ζευγάρια, οικογένειες, ομάδες και κοινότητες. Παρέχουν τις υπηρεσίες τους ατομικά αλλά και ως μέρος κλινικών ομάδων, σε κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα αποκατάστασης, ιατρικά και εγκληματολογικά ιδρύματα, καθώς και κοινότητες, σχολεία και γηροκομεία.

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕΣΩ ΤΕΧΝΗΣ, ΤΑ ΜΕΣΑ (ΥΛΙΚΑ) ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ.

Η θεραπεία μέσω τέχνης εστιάζει στην συμμετοχή του ατόμου στην δική του προσωπική διαδικασία τέχνης, η πορεία της οποίας διευκολύνεται από την υποστηρικτική και καθοδηγητική θεραπευτική σχέση.

Πριν την έναρξη της θεραπείας μέσω της τέχνης, ο θεραπευτής μπορεί να έχει μια εισαγωγική συνεδρία με τον πελάτη-καλλιτέχνη για να συζητήσουν τις τεχνικές της θεραπείας και να δώσει στον πελάτη την ευκαιρία να υποβάλει τυχόν ερωτήσεις σχετικά με τη διαδικασία. Η εξοικείωση του πελάτη-καλλιτέχνη με την καλλιτεχνική διαδικασία είναι κρίσιμη για την επιτυχή θεραπεία μέσω τέχνης.

Ο θεραπευτής εξασφαλίζει ότι τα κατάλληλα υλικά και ο χώρος είναι διαθέσιμα για τον πελάτη-καλλιτέχνη, καθώς και ότι το χρονικό διάστημα της συνεδρίας είναι επαρκές.

Τα κατάλληλα υλικά, ο χώρος και ο χρόνος της θεραπείας  είναι σημαντικοί παράγοντες για μια επιτυχημένη δημιουργική εμπειρία. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία τέχνης περιορίζονται μόνο από τη φαντασία του καλλιτέχνη θεραπευόμενου ή θεραπευτή και επιλέγονται ανάλογα με την ηλικία και τις ικανότητες του πελάτη.  Μερικά από τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι:  χαρτί, μουσαμάς, αφίσες, χρώματα, μελάνια, μαρκαδόροι, μολύβια, κάρβουνο, κιμωλίες, υφάσματα, σπάγκοι, κόλλες, πηλός, ξύλο, σμάλτο, σύρμα, εύκαμπτα μέταλλα, και φυσικά υλικά όπως, κοχύλια , φύλλα, κλπ. Η. παροχή ποικιλίας υλικών σε διάφορα χρώματα και υφές μπορούν να ενισχύσουν το ενδιαφέρον του θεραπευόμενου στη διαδικασία και να οδηγήσουν σε μια  πλούσια, ποικιλόμορφη εξερεύνηση των συναισθημάτων τους στο έργο τέχνης που προκύπτει. Και άλλα κατάλληλα εργαλεία, όπως ψαλίδια, βούρτσες, γόμες, καβαλέτα,  πιστόλια κόλλας, μπλούζες εργασίας ή ποδιές καθώς και υλικά καθαρισμού είναι επίσης απαραίτητα.

Ένας κατάλληλος χώρος εργασίας πρέπει να είναι διαθέσιμος για τη δημιουργία της τέχνης. Ιδανικά  οφείλει να είναι φωτεινός, ήσυχος, άνετος, με μεγάλους πίνακες, πάγκους, ή άλλες κατάλληλες επιφάνειες. Ο χώρος μπορεί να είναι απλός όσο ένα τραπέζι κουζίνας ή ένα γραφείο, ή περισσότερο σύνθετος όπως ένα εξειδικευμένο εργαστήριο ενός καλλιτέχνη.

Ο καλλιτέχνης πρέπει να έχει επαρκή χρόνο στη διάθεσή του, για να νιώσει άνετα και να εξερευνήσει τη δημιουργική διαδικασία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για όσους ανθρώπους δεν θεωρούν τους εαυτούς τους “καλλιτέχνες”. Οι θεραπευτές πρέπει να είναι διαθέσιμοι να απαντήσουν σε γενικές ερωτήσεις σχετικά με τα υλικά και τη δημιουργική διαδικασία.

Το έργο τέχνης που προκύπτει στη συνέχεια αξιολογείται και η σημασία του ερμηνεύεται από τον ασθενή. Το βασικό χαρακτηριστικό της προσέγγισης αυτής είναι  ότι ο ασθενής / καλλιτέχνης και  όχι ο θεραπευτής, κατευθύνει την ερμηνεία του έργου τέχνης του.

ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕΣΩ ΤΕΧΝΗΣ

Ο παράγοντας της δημιουργικότητας είναι πολύ σημαντικός στην θεραπευτική διαδικασία μέσω καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Ο θεραπευόμενος μετατρέπεται σε δημιουργό κάποιου είδους τέχνης και μέσα από τη βιωματική του εμπειρία οδηγείται σε γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη, λειτουργική δραστηριοποίηση και προσωπική ολοκλήρωση.

Όλες οι γνώσεις που αποκτούμε από το περιβάλλον μας, έρχονται σε εμάς μέσω των αισθήσεων, ξεπερνώντας το στάδιο της απλής καταγραφής των εικόνων. Έτσι στην αισθητηριακή μας αντίληψη φθάνουν όλα τα συστατικά των δομών που αποτελούν το περιβάλλον μας καθώς και οι σχέσεις των τάξεων που αλληλεπιδρούν. Ακόμα η αντίληψη μας έχει μια δεύτερη σημαντική διάσταση, τη συμβολική. Σε  γνωστικό επίπεδο, ανάλογα με το μέσο της τέχνης, τη δομή και τα χαρακτηριστικά του έργου, η δημιουργικότητα καλεί συγκεκριμένες ικανότητες προς ενεργοποίηση. Η καλλιτεχνική παραγωγή περιλαμβάνει το δομικό σχηματισμό, τη μορφοποίηση, το μετασχηματισμό, τη δημιουργία κάτι νέου από αυτό που προϋπήρχε στο αρχικό σενάριο. Αποτέλεσμα της θεραπευτικής διαδικασίας μέσω τέχνης είναι η αναγνώριση, η εξάσκηση, ο εμπλουτισμός και η απόκτηση νέων γνωστικών δεξιοτήτων που με όρους συμπεριφοράς μεταφράζεται στην ευχέρεια να αλλάζουμε απόψεις, να υιοθετούμε προσωρινά απόψεις των άλλων, να εξετάζουμε ασυνήθιστες οπτικές, να εγκαταλείπουμε συνήθειες, να ξεπερνάμε την ακαμψία σε μορφές αντίληψης και δράσης, να καλωσορίζουμε και ακόμα να απολαμβάνουμε το ασυνήθιστο, το καινούριο, το απρόσμενο. Η θεραπεία μέσω τέχνης μειώνει τα όρια μεταξύ θεραπείας και εκπαίδευσης, δημιουργικότητας και εμπειρίας.

Η δημιουργικότητα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο θεραπευτικό στόχο της αλλαγής. Ο θεραπευόμενος βοηθείται να αναγνωρίσει ένα δυναμικό το οποίο δε γνώριζε ότι έχει και μέσα από την συγκίνηση και την ικανοποίηση της δημιουργίας, αυξάνει τις γνώσεις του, την ενόραση, αναγνωρίζει τη μοναδικότητά του, αποκτά αυτογνωσία, οδηγείται στην ενδυνάμωση, την αυτοανακάλυψη μέσω της κάθαρσης, την αλλαγή της σκέψης και συμπεριφοράς του, την αυτοπραγμάτωση, την αποκατάσταση και τη διατήρηση της ψυχικής του υγείας.

Η θεραπεία μέσω τέχνης μπορεί να οδηγήσει το θεραπευόμενο στην καλύτερη κατανόηση των αισθήσεων, των ιδεών και των συναισθημάτων τους που βρίσκονται στη σφαίρα του ασυνειδήτου και να ενισχύσουν την αίσθηση του εαυτού και τη σύνδεση με το Εγώ. Μέσα από τη χρήση των μύθων, των συμβόλων και των εικόνων επιδιώκεται η αρμονία μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου και η τέχνη προσφέρει το χώρο στον οποίο γίνονται ορατές, βιώνονται και επαναλαμβάνονται οι εσωτερικές συγκρούσεις. Ο C. Young(1964) αναφέρει ότι τα άτομα οφείλουν να διαμορφώσουν τη βάση για το διάλογο με το βαθύτερο εαυτό τους χρησιμοποιώντας σύμβολα και εικόνες του ασυνείδητου νου. Πολλοί ερευνητές αναφέρονται στην ικανότητα της τέχνης να ανακουφίζει την πίεση και τις εντάσεις, αλλάζοντας συχνά την αρνητική ένταση και το θυμό σε θετική ενέργεια, παραγωγική για το άτομο.

Οι εικαστικές και εκφραστικές θεραπείες, χρησιμοποιούν τις τέχνες και τα μη λεκτικά σύμβολα για τη σωματική και ψυχική έκφραση του ατόμου. Έτσι παρέχεται ένα εναλλακτικό μέσο για όλους όσους δυσκολεύονται ή αδυνατούν να επικοινωνήσουν και να εκφραστούν λεκτικά. Άτομα με προβλήματα, όπως εγκεφαλικές βλάβες ή οργανικές νευρολογικές παθήσεις, μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στη διαδικασία της εικαστικής θεραπείας, ανάλογα με το επίπεδο λειτουργικότητάς τους. Ωστόσο, μπορούν να ωφεληθούν από τη θεραπεία μέσω της αισθητηριακής διέγερσης που αυτή προσφέρει και την ευχαρίστηση που παίρνουν από την καλλιτεχνική δημιουργία.

Η θεραπευτική καλλιτεχνική διαδικασία χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του στρες και των συμπτωμάτων του. Ακόμα μελέτες δείχνουν ότι η συνδυαστική εφαρμογή της θεραπείας μέσω τέχνης οδηγεί στη μείωση της συναισθηματικής δυσφορίας των ασθενών με καρκίνο και την ανακούφιση ορισμένων συμπτωμάτων.Η θεραπεία μέσω τέχνης μπορεί επίσης να βοηθήσει τους ασθενείς να αντιμετωπίσουν τον πόνο και να συμβάλλει στη θεραπεία τους, καλώντας τους να αναγνωρίσουν και να εργαστούν με συναισθήματα όπως ο θυμός, η αγανάκτηση.

Όταν η εικαστική θεραπεία επιλέγεται ως θεραπευτικό εργαλείο για την αντιμετώπιση μιας κατάστασης, οφείλει να αντιμετωπίζεται ως συμπληρωματική θεραπεία και όχι ως υποκατάστατο των συμβατικών ιατρικών θεραπειών.

ΕΙΔΗ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ

  ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

”Η ψυχική αρρώστια είναι η αρρώστια μιας ψυχής που έχασε την ελευθερία της … μιας ψυχής που έχασε την ικανότητα να ακούει το τραγούδι της αλλά και τη δυνατότητα να ακούει το τραγούδι των άλλων, μιας ψυχής που έχασε τη μουσική της.”

 
Η Μουσικοθεραπεία είναι μια κατά κύριο λόγο μη-λεκτική παρέμβαση που χρησιμοποιεί τη μουσική και τον ήχο ως βάση για την αλληλεπίδραση.

Η μουσικοθεραπεία, αρχικά γνωστή από τον κλάδο της εθνομουσικολογίας, έχει μελετηθεί περισσότερο με έρευνες στην Ευρώπη και στην Αμερική. Οι μουσικοθεραπευτές διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους ως προς τις απόψεις και τον ορισμό που δίνουν σε αυτήν. Για αυτόν τον λόγο δεν υπάρχει ακόμα ένα ολοκληρωμένο θεωρητικό και πρακτικό πλαίσιο ανάλυσης ως προς την θεραπευτική αυτή προσέγγιση. Ο Dr. KennethBruscia, ο οποίος είναι συγγραφέας πολλών άρθρων και μελετών πάνω στην τέχνη και στην μουσική ως θεραπεία, προσπάθησε να δώσει έναν ορισμό για την μουσικοθεραπεία και τόνισε την διαφορά της μουσικής ως θεραπείας και της μουσικής μέσα στην θεραπεία.

Η μουσική χρησιμοποιούνταν αρκετά χρόνια πιο πριν για διάφορους σκοπούς. Ένας παραλληλισμός της μουσικοθεραπείας ήταν με την μουσική που χρησιμοποιούσαν οι σαμάνοι, οι οποίοι έδιναν έμφαση, μέσα από τον ρόλο τραγουδιού και κοινού σε ζωντανή εμφάνιση, δημιουργούσαν μια συναισθηματική σύνδεση μεταξύ τραγουδιστή και κοινού. Αξίζει να αναφερθεί ο παραλληλισμός με την μουσική «qawwadi» στο Πακιστάν όπου 11 μουσικοί δημιουργούσαν τις συνθήκες με σκοπό να μεταβάλλουν την συνείδηση του κοινού για να γίνουν πιο δεκτικοί στο θρησκευτικό περιεχόμενο. Ο αρχικός αυτός σκοπός ήταν θρησκευτικός, δηλαδή μια άμεση επικοινωνία και ένωση με τον Θεό. Τα πρώτα δείγματα θεραπείας ήρθαν λίγο αργότερα μέσα από τυχαία θετικά αποτελέσματα της μουσικής στην ψυχοσύνθεση του ατόμου. Όπως αναφέρει ο Bromberg(1963): «για μια περίοδο άνω των 2000 ετών, ο πολιτισμένος κόσμος αντικατέστησε στις θεραπευτικές μεθόδους του την μαγεία με την πίστη και την πίστη με την επιστήμη».. Έτσι, ο αρχέγονος ρόλος του μάγου-ιερέα-μουσικού σταδιακά εξελίχθηκε σε ρόλο θεραπευτή με πανανθρώπινο σκοπό την άμβλυνση της ανθρώπινης οδύνης, των συναισθηματικών συγκρούσεων και μέσω της μουσικής την υποστήριξη, ενδυνάμωση και προσωπική αυτό-έκφραση.

Όπως τότε έτσι και σήμερα η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας προσφέρει ένα ασφαλή χώρο για αυτό-έκφραση και ανάπτυξη μέσω της  θεραπευτικής σχέσης. Δημιουργείται μια διαδραστική μουσική από τους θεραπευόμενους και τον θεραπευτή χρησιμοποιώντας  ποικιλία μέσων και οργάνων. Ο θεραπευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει το όργανο ή τη φωνή του για να αναγνωρίσει και να υποστηρίξει τη μουσική του θεραπευόμενου. Η μουσικοθεραπεία αναφέρεται στους ανθρώπους όλων των ηλικιών που έχουν σωματικές, μαθησιακές, κοινωνικές ή συναισθηματικές δυσκολίες, σε ατομική ή ομαδική βάση.

ΔΡΑΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

“Ο άνθρωπος μπορεί να γίνει ο εαυτός του
μέσα από τη διαδικασία επεξεργασίας των συμβολισμών
που προκύπτουν μέσα από ποικίλες δημιουργικές πράξεις.” C. Young

Η Δραματοθεραπεία προσφέρει μια ποικιλία μεθόδων που εφαρμόζονται σε μια ευρεία γκάμα θεραπευμένων.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στη δραματοθεραπεία περιλαμβάνουν το αυθόρμητο θεατρικό παιχνίδι, την παντομίμα, τα παιχνίδια ρόλων, τα σενάρια, τις μάσκες, τους μύθους, τις ιστορίες, τη μεταφορά και το συμβολισμό. Η δραματοθεραπεία δεν απευθύνεται μόνο στα άτομα με δραματικό ταλέντο. Το δραματικό ταλέντο δεν είναι απαραίτητο για τη συμμετοχή. Η έμφαση δεν δίνεται στην καλλιτεχνική επίδοση, αλλά  στην εμπειρία της ομάδας ή του ατόμου.

Ο ρόλος του δραματοθεραπευτή είναι να αναπτύξει ένα πρόγραμμα με κατάλληλους στόχους  και  δομές που ανταποκρίνονται στις ικανότητες και ανάγκες του θεραπευόμενου. Μπορεί να βοηθήσει στη διαδικασία της συναισθηματικής ανάπτυξης, μέσα από την εδραίωση της εμπιστοσύνης, την ενίσχυση της αποφασιστικότητας σε καταστάσεις ρίσκου αλλά  και σε άλλες εμπειρικές διαδικασίες. Ο ρόλος του δραματοθεραπευτή  είναι να παρέχει ένα ασφαλές και υποστηρικτικό χώρο που θα επιτρέψει και θα ενθαρρύνει το άτομο να εκφραστεί με το τρόπο που μπορεί.

Η προσέγγιση αυτή μέσα από την ενεργητική διάσταση του δράματος καθίσταται κατάλληλη παρέμβαση για ενήλικες και παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και αυτισμό.

ΧΟΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

«Ο χορός επικοινωνεί με τις βαθύτερες,
ψηλότερες, και πιο αληθινά πνευματικές σκέψεις
και τα συναισθήματα·πολύ καλύτερα
από τις γραπτές ή προφορικές λέξεις» T. Shawn

Η Χοροθεραπεία χρησιμοποιεί την κίνηση και το χορό δημιουργικά για να βοηθήσει ένα άτομο  περαιτέρω στη σύνθεση της συναισθηματικής, γνωστικής, φυσικής και κοινωνικής του ανάπτυξης. Αυτό του επιτρέπει να βιώσει και να εκφράσει το πλήρες φάσμα των ανθρώπινων συναισθημάτων σε ένα ασφαλές περιβάλλον όπου τα συναισθήματα μπορούν να εκφραστούν, να αναγνωρισθούν και να κοινωνηθούν. Η Χοροθεραπεία βασίζεται στην αρχή ότι η κίνηση αντανακλά  τον τρόπο που το άτομο  σκέφτεται και αισθάνεται.

ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΜΕ ΤΑ  ΔΑΧΤΥΛΑ

Η Ζωγραφική με τα δάχτυλα είναι μια μορφή  προβολικού παιχνιδιού μέσα στο πλαίσιο της θεραπευτικής κατάστασης. Δαχτυλομπογιές και χαρτί διατίθενται με τις κατευθύντικές οδηγίες:

“ζωγραφίστε κάτι σημαντικό για εσάς, ένα όνειρο, ή κάτι που κάνετε μαζί με την οικογένειάς σας”.

Ο σύμβουλος παρατηρεί πώς ο πελάτης παρουσιάζει τον εαυτό του, τον ρυθμό της εργασίας του, τα χρώματα που χρησιμοποιούνται, τα είδη των γραμμών, και ούτω καθεξής. Όταν η εικόνα γίνει πλήρης,  ζητείται από τον πελάτη να αφηγηθεί μια ιστορία  σχετική με το έργο του και στη συνέχεια συζητά αν το σχέδιο αυτό του θυμίζει κάτι από την πραγματική του ζωή. Η θεραπευτική διαδικασία επιτρέπει την παρατήρηση της προσωπικότητας και των κινητικών δεξιοτήτων. Διευκολύνει την ανάδυση των φαντασιώσεων  και την έκφραση του εσωτερικού του κόσμου και λειτουργεί τόσο ως απόδειξη της ισχυροποίησης του εγώ όσο και ως μέτρο αξιολόγησης της προόδου.

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ

    Πρόκειται για μια προσαρμογή της τεχνικής που αναπτύχθηκε από τον Kritzberg (1975). Πρώτα, ο σύμβουλος σχεδιάζει ένα σύμβολο και στη συνέχεια ο θεραπευόμενος συνεχίζει το σύμβολο αυτό, δημιουργώντας ένα δικό του σχέδιο. Ακολουθεί η διήγηση μιας ιστορίας σε σχέση με το σχέδιο και συζήτηση. Στη συνέχεια οι ρόλοι αντιστρέφονται με το θεραπευόμενο να κάνει ένα σύμβολο και τον σύμβουλο να ολοκληρώνει το σχέδιο, ακολουθώντας το μοτίβο που αναφέρθηκε. Το παιχνίδι αυτό είναι μια ευχάριστη θεραπευτική μέθοδος  για την αποκάλυψη του ασυνείδητου, μέσω  φαντασιακών συμβόλων.

Η ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΜΕ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Ο σύμβουλος – θεραπευτής  ζητά από τα μέλη της οικογένειας να ζωγραφίσουν οτιδήποτε κάνουν μαζί με κάθε μέλος της οικογένειας ξεχωριστά. Τα μέλη μοιράζονται την εικόνα τους με τους άλλους, ρωτώντας τι βλέπει ο καθένας, τι είναι σημαντικό γι αυτούς, τι αποτελεί έκπληξη, τι διαφορετικό παρατηρούν. Όσο μοιράζονται τις απαντήσεις τους,  οι θεραπευτές παρατηρούν τις μορφές επικοινωνίας, τα ζητήματα ελέγχου, το χιούμορ, τη  στοργή, και άλλα είδη συμπεριφορών και διαδικασιών που πηγάζουν από τις πληροφορίες του έργου.

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΣΤΑΓΟΝΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΡΕΓΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΙΟΥ

Οι σταγόνες στο βρεγμένο χαρτί γίνονται από μελάνι, μαρκαδόρους, ή νερομπογιές. Το υγρό χαρτί τσαλακώνεται και ξεδιπλώνεται επίπεδα. Στη συνέχεια προστίθενται και άλλα χρώματα ή κόλλα, χρυσόσκονη, πούλιες, φτερά, και ότι  μπορεί να δώσει περιεχόμενο στο σχέδιο. Εάν οι σύμβουλοι δουλεύουν με οικογένειες, μπορούν να κάνουν από κοινού  έργα ζωγραφικής που το κάθε ένα από αυτά θα  συμβάλλουν σε ένα συνολικό έργο. Οι πελάτες συνήθως δηλώνουν ότι νιώθουν ανακούφιση μετά την ολοκλήρωση αυτής της άσκησης και στη συνέχεια  συζητούν τι σήμαινε η δημιουργία τους γι αυτούς.

Η ΜΑΣΚΑ

Η Μάσκα βρίσκει τις ρίζες της  στις πρωταρχικές τελετές αυτοχθόνων πολιτισμών (Andrews, 1992). Οι θεραπευόμενοι φτιάχνοντας τις μάσκες τους κάνουν  ένα ταξίδι στα μονοπάτια της προσωπικής  πορείας τους προς την πνευματική εξέλιξη. Η Μάσκα επιτρέπει στους θεραπευόμενους να ανακαλύψουν την ταυτότητά τους σε βαθύτερα επίπεδα. Οι θεραπευόμενοι ενθαρρύνονται να ανακαλύψουν μέσα τους, τρόπους για να εκφράσουν στον εξωτερικό κόσμο αυτό που πραγματικά είναι: τις ανάγκες τους, τη μοναδικότητά τους, τις δυνάμεις τους. Στη συνέχεια, χρησιμοποιούν υλικά που αντιπροσωπεύουν αυτές τις ιδιότητες και διακοσμούν τη  μάσκα. Όπως και σε κάθε άλλη δραστηριότητα μέσω εκφραστικής τέχνης, μέσα από τη δημιουργικότητα το άτομο οδηγείται στην αναγνώριση και την αυτοεκτίμηση, μέσω όσων έχουν αποκτηθεί. Το να δημιουργήσει κανείς  μια μάσκα  απαιτεί γνώση του  πυρήνα της προσωπικότητάς του.  Η μάσκα γίνεται γέφυρα ανάμεσα στο φυσικό κόσμο της καθημερινής ζωής και τον πνευματικό κόσμο που καλύπτει τις θεραπευτικές διαστάσεις της πραγματικότητας.

ΠΑΙΓΝΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

«Only when human sorrows are turned into a toy
with glaring colors everything
will maybe more interesting» E.Goldman

Η παιγνιοθεραπεία σύμφωνα με τον Moustakas(1959), μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σύνολο δραστηριοτήτων και στάσεων μέσω των οποίων τα παιδιά μπορούν  να εκφραστούν πλήρως, με σκοπό  να επιτύχουν  συναισθήματα ασφάλειας, επάρκειας, και καταξίωσης μέσα από τη συναισθηματική ενόραση. Η πεποίθηση είναι ότι αυτές οι στάσεις είναι μεταδοτικές. Μπορούν να μεταδοθούν από το ένα άτομο στο άλλο. Δεν διδάσκονται αλλά μαθαίνονται. Πρόκειται για μια δυναμική προσέγγιση συμβουλευτικής, λόγω της χρήσης του κύριου μέσου με το οποίο τα παιδιά μαθαίνουν- το πραγματικό παιχνίδι.

Απευθύνεται σε άτομα όλων των ηλικιών. Οι ενήλικες που  έχουν στερηθεί το παιχνίδι ως παιδιά, μπορούν να επωφεληθούν μέσα από την επιστροφή τους σε αυτό το μέσο. Οι δεξιότητες που δεν διδάχθηκαν μέσα από το παιχνίδι στην παιδική ηλικία, πιθανώς να δημιουργεί ελλείμματα σε τομείς που αφορούν  τη συνεργασία, τη διαχείριση της  απόρριψης και τον ανταγωνισμό. Ο Frey (1994) σημειώνει ότι “το παιχνίδι ενισχύει την σωματική, κοινωνική, συναισθηματική, πνευματική εξέλιξη σε όλα τα στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης και ως εκ τούτου είναι αποτελεσματική σε πολλούς ενήλικες.

Το παιχνίδι  διευρύνει την κατανόηση του ατόμου στον κόσμο στον οποίο ζει και του επιτρέπει να εξερευνήσει τα αντικείμενα, τους ρόλους, τη γλώσσα, τα συναισθήματα  χωρίς σοβαρούς  κινδύνους. Οι βασικοί στόχοι της θεραπείας με το παιχνίδι, προσδιορίζονται από τον Amster (1943): βοηθά στη διάγνωση, καθορίζει τη θεραπευτική σχέση, παρέχει ένα μέσο εργασίας για τη διαχείριση αμυνών και ανησυχιών, βοηθά στη λεκτικοποίηση συναισθημάτων, βοηθά το παιδί να εκφράσει εξωτερικά ασυνείδητο υλικό και να ανακουφίσει τις εντάσεις που το συνοδεύουν και αυξάνει τα ενδιαφέροντα του για το παιχνίδι εκτός θεραπείας.

Ο θεραπευτής δεν είναι κατευθυντικός  και η θεραπεία είναι κεντραρισμένη στον πελάτη καθώς οι ίδιοι καθορίζουν την εξέλιξή τους.

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΑΜΜΟΥ

Το παιχνίδι της άμμου είναι γνωστό στους Γιουνγκιανούς ψυχοθεραπευτές και αναλυτές. Η μέθοδος περιλαμβάνει τη χρήση ενός δοχείου με διαστάσεις περίπου 20 x 30 x 3, με το εσωτερικό του βαμμένο μπλε και γεμάτο με 2 ίντσες  άμμου. Πολυάριθμες μινιατούρες- παιχνίδια είναι στη διάθεση επιλογής του θεραπευόμενου.  Οι πελάτες έχουν την οδηγία να φτιάξουν ένα δικό τους κόσμο, ”τον κόσμο τους στην άμμο” (Kalff, 1981, σ. 29). Κάθε αντικείμενο που χρησιμοποιείται σε αυτή τη διαδικασία έχει το δικό του σχήμα και τη δική του συμβολική έννοια και τείνει να προκαλέσει μια αντίδραση στη σφαίρα της φαντασίας του θεραπευόμενου. Το παιχνίδι της άμμου είναι η διαδικασία, η άμμος το μέσο, και ο κόσμος της άμμου το τελικό προϊόν.

Ο θεραπευτής διαδραματίζει καίριο ρόλο στη δημιουργία του ιερού χώρου στον οποίο ο πελάτης αναπτύσσει το εσωτερικό του δράμα. Όπως και στις άλλες μορφές εκφραστικής θεραπείας μέσω της τέχνης, σπάνια  κρίνεται αναγκαία η ερμηνεία, επειδή τα ζητήματα του θεραπευόμενου επιλύονται σε ένα ασυνείδητο, συμβολικό επίπεδο. Η διαδικασία περνά από διάφορα στάδια, όπως: του χάους, των συγκρούσεων και των επαναλαμβανόμενων κύκλων (Allan & Berry, 1991) με τον πελάτη να φθάνει τελικά στο σημείο, στο οποίο μπορεί ο ίδιος να εκφράσει αυτό που συμβαίνει.

 ΑΦΗΓΗΣΗ

Ιστορικά, η αφήγηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των παιδιών, τη μετάδοση της σοφίας στο σύνολο των ανθρώπων και την προφορική διάδοση  τόσο της οικογενειακής ιστορίας, όσο και του πολιτισμού (Cassady, 1990). Η χρήση της αφήγησης φαίνεται να είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο συμβούλων και θεραπευτών. Τα σύμβολα, οι εικόνες, και οι μύθοι που εμφανίζονται  κατά τη διαδικασία αφήγησης αναδύονται από τα βάθη της ανθρώπινης εμπειρίας και συμβάλλουν σημαντικά στο θεραπευτικό στόχο της αλλαγής και χρησιμεύουν για να αποκαλύψουν τις βαθύτερες πτυχές της πραγματικότητας που δεν μπορούν να επιτευχθούν με άλλα είδη  γνώσης.

Ο Roberts (1994) αναφέρει πέντε τρόπους εργασίας με την αφήγηση ιστοριών:
Αρχικά λαμβάνει χώρα η ακρόαση της ιστορίας του πελάτη ή της οικογένειας, όπου γίνεται η γνωριμία με το θεραπευόμενο ή την ομάδα και τις μοναδικές εμπειρίες της ζωής τους. Στη συνέχεια ακολουθεί η θεματολογία των ιστοριών, όπου ζητoύνται ιστορίες με συγκεκριμένους τομείς περιεχομένου, όπως η οικειότητα, η προδοσία,    η εμπιστοσύνη, οι σχέσεις μεταξύ ατόμων, τα χρήματα. Ακολουθεί η συνεκτικότητα, δηλαδή, ο σύμβουλος βοηθά τα άτομα να κάνουν συνεκτική, μια κατακερματισμένη ιστορία, με αντίστοιχο αποτέλεσμα στη ζωή τους. Ο τέταρτος τρόπος περιλαμβάνει την ανα-αφήγηση της ιστορίας, όπου ο ή οι θεραπευόμενοι βοηθούνται να ανα-συγγράψουν ιστορίες  που δεν είναι παραγωγικές και λειτουργικές γι αυτούς. Τέλος, ακολουθεί η εφεύρεση ιστοριών, όπου με βάση τη δύναμη της φαντασίας προβάλλεται το μέλλον, με υποθετικές,  μεταφορικές και  φανταστικές ιστορίες που αντιπροσωπεύουν θέματα που απασχολούν τους θεραπευόμενους.

ΨΥΧΟΔΡΑΜΑ

“Ο στόχος της ψυχοδραματικής θεραπείας είναι η ολική παραγωγή ζωής.
Επιχειρεί να προσδώσει στο άτομο περισσότερη πραγματικότητα από αυτή που  του
έδωσε μέχρι τότε ο αγώνας του για τη ζωή. Ο στόχος του είναι μια
αφθονία πραγματικότητας (surplus reality). Αυτός ο πλούτος της βιωμένης
και ζωντανής εμπειρίας βοηθά το άτομο να διευρύνει σταθερά τον έλεγχο
και τη γνώση του εαυτού και του κόσμου δια του βιωμένου γεγονότος
και της εμπειρίας και όχι δια της ανάλυσης τους.” J.L. Moreno

Το ψυχόδραμα είναι μια μέθοδος αυτογνωσίας και ομαδικής ψυχοθεραπείας που ενθαρρύνει την συναισθηματική έκφραση του ατόμου. Είναι μια κλινική μέθοδος, βασισμένη στο παιχνίδι (roleplaying) και επιδιώκει την θεατρική εκδραμάτιση (acting) των ψυχικών συγκρούσεων. Η θεατρική εκδραμάτιση θεωρείται ότι επιδρά θετικά στην θεραπευτική διαδικασία. Μέσα από το ψυχόδραμα, ο καθένας μπορεί να αναπαραστήσει μια πράξη επί σκηνής, το βίωμα του, την ανησυχία του, τα εσωτερικά του άγχη, να τα ξαναζήσει, να τα συζητήσει ακόμα και να πειραματιστεί σε μια διαφοροποίηση τους. Το ψυχόδραμα θα λέγαμε ότι έχει χαρακτήρα λυτρωτικό και καθαρτικό.

Το ψυχόδραμα δημιουργήθηκε από τον JacobMorenoγύρω στο 1921. Η συνεισφορά του είναι μεγάλη διότι είναι ο πρώτος που έφερε την καλλιτεχνική δράση στην ψυχοθεραπευτική εμπειρία. Το 1942, ίδρυσε την Αμερικανική Εταιρεία Ομαδικής Ψυχοθεραπείας και Ψυχόδραμα (ASGPP)η οποία είναι η οργάνωση ιδιότητας μέλους πρωτοπόρος στην ομαδική ψυχοθεραπεία και συνεχίζει να αποτελεί πηγή έμπνευσης και για τις τρέχουσες εξελίξεις στην ομαδική ψυχοθεραπεία, ψυχόδραμα, και κοινωνιομετρία.

Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο ψυχόδραμα είναι το παιχνίδι ρόλων ή η αντιστροφή ρόλων, ο σωσίας, ο καθρέφτης, ο μονόλογος και η ψήφιση ή θέσπιση δράματος στην ζωή του ατόμου η οποία είναι η βάση και της gestaltκαι άλλων ψυχοθεραπειών. Ακόμα, όπως αναφέρθηκε μέσα από μια αυθόρμητη δράση, το άτομο ξαναδημιουργεί και δουλεύει μέσα από συναισθηματικά προβλήματα που είναι ριζωμένα μέσα στο σώμα και στο μυαλό του, μια διαδικασία που παρατηρούμε και στον καρτεσιανό δυισμό. Τέλος, μέσα από την ψυχοδραματική προσέγγιση, το άτομο συνειδητοποιεί ότι η θεραπεία έρχεται από την δράση και ολοκληρωμένη κάθαρση (καλλιτεχνική) όπως πίστευαν και οι Έλληνες τραγωδοί.

Κάποια από τα μέρη μιας τυπικής ψυχοδραματικής συνάντησης είναι το ζέσταμα της ομάδας, η επιλογή του θέματος, η επιλογή του πρωταγωνιστή, η παραγωγή δράματος και το μοίρασμα των σκέψεων και συναισθημάτων των ατόμων της ομάδας με τον πρωταγωνιστή.

Το ψυχόδραμα αναπτύσσει ένα θετικό όραμα για το άτομο  θεωρώντας  το  ικανό να βρει τις πηγές για τη δική του ανάπτυξη βασιζόμενο στον αυθορμητισμό του. Ακόμα, μπορεί να ξεδιπλώσει ότι είναι κρυμμένο σε κάθε ανθρώπινο ον  εξερευνώντας τις σχέσεις με τον εαυτό και τον άλλο, σε ένα χώρο συν-κατασκευαστικό (συν-δομικό). Το ψυχόδραμα βοηθάει στην διατήρηση της σταθερότητας, να κρατάνε τα άτομα τον προστατευτικό τους ρόλο και να σιγουρεύουν μια ναρκισσιστική συνέχεια. Μέσα από πλούσιο υλικό όπως αναφέρθηκε το ψυχόδραμα προσφέρει την πιθανότητα το άτομο να προσαρμόσει τις τραυματικές επιδράσεις και μέσα από οπισθοδρομικές διαστάσεις να αντιμετωπίσει τα τραύματα.

Τέλος, οι εφαρμογές του ψυχοδράματος είναι πολλές· στη θεραπεία, στην προσωπική ανάπτυξη, σε κοινωνικές ομάδες, σε επιχειρήσεις, στην εκπαίδευση, στα παιχνίδια και εκπαίδευση  ρόλων, στο θέατρο, κλπ.

ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕΣΩ ΤΕΧΝΗΣ

Ο τομέας της θεραπείας μέσω τέχνης είναι φιλοσοφικά και επιστημονικά ευθυγραμμισμένος με την εμπειρική ερευνητική παράδοση, δίνοντας έμφαση στη δημιουργικότητα και την υποκειμενική αντίληψη της εμπειρίας, βρίσκοντας έτσι συγγένεια με τις ποιοτικές, περιγραφικές, φαινομενολογικές και ερμηνευτικές μεθόδους έρευνας. Ένα ευρύ σώμα της βιβλιογραφίας υποστηρίζει τη χρήση της θεραπείας μέσω της τέχνης στη θεραπευτική διαδικασία.

Ωστόσο, η επαγγελματική ζήτηση αυτού του τύπου θεραπείας παραμένει χαμηλή, ενώ ασκείται από μέρος ερευνητών, κριτική τόσο για το ελλιπές του θεωρητικού της υπόβαθρου, όσο και για την ελλιπή τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητάς της.

Το πνεύμα της εποχής με την γενικευμένη τάση προς την τεχνολογία και τη σκληροπυρηνική επιστήμη, προωθεί  ένα εύρος ελεγχόμενων μελετών στον τομέα της  θεραπείας, τοποθετώντας την τέχνη στο περιθώριο, παραγνωρίζοντας τα στοιχεία της που έχουν να κάνουν με τομείς που αφορούν την ποιότητα ζωής όπως και τη θεραπεία. Βέβαια είναι αδιαμφισβήτητη η αναγκαιότητα για μια ολοκληρωμένη θεωρία στη θεραπεία μέσω τέχνης, μέσα από τη σύνθεση ψυχολογικών θεωριών, πρακτικών και εφαρμογών τους, καθώς και των θεωριών της τέχνης.

Από την άλλη μεριά, έρευνες έχουν δείξει, ότι ούτε οι τεχνικές, ούτε το θεωρητικό υπόβαθρο είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που καθορίζουν την αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας. Ο Torry(1986) αναφέρει μερικούς παράγοντες που συντελούν τόσο στη θεραπεία όσο και την προσωπική ανάπτυξη. Αρχικά ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος χρειάζεται να έχουν μια κοινή ματιά για τον κόσμο, σύμφωνα με το Moreno”commonworldview”, δηλαδή το να μιλούν την ίδια γλώσσα. Το στοιχείο αυτό οδηγεί σε μια γνωστική συνάφεια απαραίτητη για την εκκίνηση μιας θεραπευτικής σχέσης. Ένα δεύτερο συστατικό στοιχείο είναι η προσωπικότητα και τα χαρακτηριστικά του θεραπευτή, τα οποία μπορούν άλλοτε να διευκολύνουν και άλλοτε να παρεμποδίσουν τη θεραπευτική συμμαχία. Ένα άλλο συστατικό αφορά στις προσδοκίες του ίδιου του θεραπευόμενου για τη θεραπεία.     Το τελευταίο συστατικό κατά τον Torry, είναι η αίσθηση της δεξιοτεχνίας, η οποία προκύπτει από τη θεραπευτική διαδικασία. Από αυτό το πρίσμα ο θεραπευτής οφείλει να είναι ένα είδος ”καλού” δασκάλου, βοηθώντας το θεραπευόμενο να αποκτήσει δεξιότητες που του επιτρέπουν να λειτουργεί αποτελεσματικότερα στον κόσμο και να διατηρεί τα κέρδη που αποκτά, με σκοπό την ευημερία, την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση.

Οι τέχνες βοηθούν στη θεραπευτική διαδικασία. Μέσα από τις τέχνες δημιουργείται το περιβάλλον όπου ο θεραπευόμενος ονομάζει τις καταστάσεις, αλλά και προχωρά μέσα από τη συναισθηματική έκφραση στη γνώση και την αίσθηση που του παρέχουν οι εικόνες, οι χειρονομίες, οι κινήσεις, οι ήχοι.

Φαίνεται να είναι θέμα προσωπικής προτίμησης το αν κάποιος προτιμά ή επιλέγει ένα περισσότερο κλινικό ή σαμανικό είδος θεραπείας, με ή χωρίς έμφαση στην ανάλυση ή τη λεκτική έκφραση.  Για την προσωπική ανάπτυξη και θεραπεία, ένας θεραπευτής μέσω τέχνης οφείλει να είναι καλός στο να αναγνωρίζει, να ονομάζει, να συσχετίζει αλλά και να διδάσκει αξιοπoιώντας τα μέσα που διαθέτει, δημιουργώντας όλα τα εχέγγυα για ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης που θα λειτουργήσει θεραπευτικά και διδακτικά για το θεραπευόμενο.

 Βιβλιογραφία

Borowsky, J. M. & Linesch, D. (1993). Our Own Voices: New Paradigms for Art Therapy Research, The Arts in Psychotherapy, Vol. 20, pp. 61-67, Pergamon Press, U.S.A.

Bromberg W. (1963) The mind of Man: A History of Psychotherapy and Psychoanalysis. New York: Harper & Row.

Δημητρόπουλος, Ε., Συμβουλευτική Προσανατολισμός, Τόμ. Α΄ Συμβουλευτική και Συμβουλευτική Ψυχολογία, Αθήνα : εκδ. Μ. Γρηγόρης, 1999.

Ganim, B. (1999).Artand Healing: Using expressive art to heal your body, mind, and spirit. New York: Three Rivers Press.

Hodnett, M. L. (1973). A Broader View of Art Therapy, Art Psychotherapy, Vol. 1. pp. 75-79. Pergamon Press, U.S.A.

Irwin, E. C. (1988). Arts Therapy And Healing, The Arts in Psychotherapy,Vol. 15. pp. 293-296, Pergamon Press plc, U.S.A.

Kreitler, H., Kreitler, S. (1978). Art Therapy: Quo Vadis, Art Psychotherapy, Vol. 5. pp. 199-209,Pergamon Press, U.S.A.

Masoumeh F., Μ. (2011). Art Therapy In Humanistic Psychiatry, Procedia – Social and Behavioral Sciences 30, Selection and/or peer-review under responsibility of the 2nd World Conference on Psychology, Counselling and Guidance, Published by Elsevier Ltd.

Snyder, B.A. (1997) Expressive Art Therapy Techniques: Healing the Soul Through Creativity, Journal of Humanistic Education and Development,vol. 36. pp. 74-82.

http://www.americanarttherapyassociation.org/aata-history-background.html

http://www.internationalarttherapy.org/whatisarttherapy.html

http://http://www.psychodramainstitute.gr/