ΑnimartistsΆρθρο: Ειρήνη Κωνσταντοπούλου
Βαγγέλης Κατσαμπούρης
Επιμέλεια: Ίριδα Γουδέλη
Φιλόλογος
Προσέγγιση: Ειρήνη Κωνσταντοπούλου
Ειδική παιδαγωγός
Δεν θέλω να επιβιώσω, θέλω να ζήσω…
Εάν με ρωτούσαν ποια φυλή θεωρώ πως έχει δεχτεί τον περισσότερο ρατσισμό, το μυαλό μου, αμέσως θα πήγαινε σε εκείνους που ξεχωρίζουν, λόγω της διαφορετικότητας του χρώματός τους. Αναφέρομαι στους έγχρωμους ανθρώπους που δυστυχώς, έχουν δώσει πολλούς αγώνες ώστε να καταφέρουν να έχουν τα δικαιώματα που αξίζουν και όχι μόνο. Να θεωρούνται κάτι που εμείς το έχουμε ως δεδομένο. Ελεύθεροι άνθρωποι.
Θα ήθελα να ξεκινήσω, αναφέροντας ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαιώµατα – απλά και µόνο επειδή είναι ανθρώπινα όντα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, βασίζονται στην αρχή του σεβασμού του ατόμου που αξίζει να του φέρονται με αξιοπρέπεια. Σκοπός των δικαιωμάτων είναι, να προστατεύει τους ανθρώπους και να τους βοηθάει να συνυπάρχουν ειρηνικά μεταξύ τους.
Κάνοντας μια αναδρομή θα ήθελα να αναφέρω κάποια ιστορικά γεγονότα. Το 1865 η 13η τροποποίηση του Συντάγματος κατήργησε την σκλαβιά στις Η.Π.Α. Την 1 Δεκεμβρίου 1955 η Rosa Parks, έγχρωμη πολίτης της Αμερικής, αρνήθηκε να σηκωθεί και να δώσει τη θέση της σε έναν λευκό που μπήκε στο λεωφορείο μετά από εκείνη. Η Rosa φυλακίστηκε γιατί, βάση νόμου, οι έγχρωμοι υποχρεούνταν να σηκωθούν και να παραχωρήσουν τη θέση τους σε οποιοδήποτε λευκό το απαιτούσε. Το 1960 στη Βόρεια Καρολίνα, 4 Αφροαμερικανοί φοιτητές πήγαν σε μία καφετέρια όπου αρνήθηκαν να τους σερβίρουν εκτός κι αν έπιναν τον καφέ όρθιοι καθώς απαγορευόταν να κάτσουν στο μαγαζί. Εκείνοι παρέμειναν μέχρι το κλείσιμο της καφετέριας στον χώρο ,χωρίς ωστόσο να τους σερβίρουν. Την επόμενη μέρα, ξαναπήγαν στο ίδιο μαγαζί περισσότερα άτομα ξεκινώντας μια ειρηνική διαμαρτυρία, τη λεγόμενη ”sit-in”. Οι ”sit-in” διαμαρτυρίες ξεκίνησαν και πήραν μέρος σε περισσότερες από 100 πόλεις.
Αυτή ήταν η πραγματικότητα των ανθρώπων που ζούσαν εκείνη την εποχή, όπου βάση του χρώματός τους, αυτομάτως θεωρούνταν σκλάβοι, ιδιοκτησία κάποιου χωρίς να έχουν κανένα δικαίωμα. Επιπρόσθετα, δεν είχαν ίδιες ευκαιρίες για μάθηση καθώς τους απαγόρευαν να πάνε σε σχολεία μαζί με λευκούς. Ακόμη έπρεπε να παραμένουν όρθιοι, στο πίσω μέρος των λεωφορείων εάν ήθελαν να μετακινούνται. Μήπως όμως η συγκεκριμένη πραγματικότητα αλλάζει σιγά σιγά; Μήπως πλέον γίνονται αποδεχτοί;
Η εκλογή του Barack Obama, του πρώτου Αφροαμερικανού προέδρου της Αμερικής, θεωρώ πως είναι, ένα έντονο παράδειγμα, αυτής της αλλαγής. Για τους έγχρωμους, η εκλογή του, ίσως να είναι ένας θρίαμβος, ενάντια σε όλα όσα έζησαν , όλα αυτά τα χρόνια. Και ποιος θα το περίμενε πως, ενώ μέχρι πριν από 50 χρόνια δεν είχαν το δικαίωμα ψήφου, μετά από αρκετά χρόνια θα εκλέγοταν στη θέση του προέδρου της Αμερικής, ένας Αφροαμερικανός.
Εκτός από την πολιτική, πολλοί έγχρωμοι αναγνωρίζονται πλέον για τις υπηρεσίες που προσφέρουν τόσο στο κομμάτι της ψυχαγωγίας όσο και στον επιστημονικό κλάδο. Κάποια παραδείγματα είναι η Dr. Patricia Bath, η πρώτη Αφροαμερικανή χειρουργός στο UCLA Medical centre ή η Mae C. Jemison η πρώτη Αφροαμερικανή που ταξίδεψε στο διάστημα (1992).
Επίσης, η κατάργηση νόμων που ίσχυαν για αρκετά χρόνια και τάσσονταν κατά των έγχρωμων είναι ακόμα ένα επίτευγμα, όπως για παράδειγμα στις 17 Ιουνίου 1991 καταργήθηκε ο νόμος Άπαρτχαιντ ο οποίος διαχώριζε τους πολίτες σε φυλετικές ομάδες για να ‘’προστατεύει’’ τους λευκούς από τους ‘’μη’’ λευκούς και ίσχυε από το 1949.
Οι έγχρωμοι μέχρι και σήμερα μπορεί να μην έχουν καταφέρει να συνυπάρχουν όσο αρμονικά θα ήθελαν με τους λευκούς, θεωρώ όμως πως η αλλαγή που γίνεται είναι αισθητή. Η ιστορία τους μέχρι στιγμής έχει αποδείξει πως μπορεί να χρειάζονται αρκετά χρόνια και θυσίες, παρ’ όλα αυτά η αναγνώριση που τους αξίζει , θα έρθει.
Προσέγγιση:Βαγγέλης Κατσαμπούρης, MBPsS
PhD Health Psychology researcher
Honorary assistant clinical psychologist
Κι όμως είναι ακόμα εδώ…
Καταμετρώντας μόνο δεκαπέντε χρόνια στη νέα χιλιετία σε ένα κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται και αναπτύσσεται, με τις επιστήμες να προοδεύουν, καινοτόμες αντιλήψεις να έρχονται στο φως, η παράδοση που παραμένει ακλόνητη, οι νέες γενιές κρατούν τα ηνία, τα ταμπού καταρρίπτονται, οι κοινωνικές σχέσεις αλλάζουν ριζικά και εμείς γινόμαστε περισσότερο «ανθρώπινοι και άνθρωποι», θα ήταν παράδοξο τα επίπεδα του ρατσισμού, να μην έχουν μειωθεί ραγδαίως. Ο ευκολότερος τρόπος για να το επαληθεύσουμε είναι να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στο ρατσισμό που δέχονται οι έγχρωμοι άνθρωποι. Οι περισσότερες μελέτες, από τις πιο πρόσφατες, καταλήγουν ότι ο ρατσισμός ΔΕΝ έχει μειωθεί. Έκπληξη; Όχι!
Από ψυχολογικής πλευράς, ο ρατσισμός ορίζεται ως κακοήθης μορφή διάκρισης. Πρόκειται για μεροληπτικές συμπεριφορές και πεποιθήσεις βασισμένες σε πολιτιστικά, πολιτισμικά, εθνικά, φυλετικά, κοινωνικά, ή θρησκευτικά στερεότυπα. Ο ρατσισμός γίνεται καλύτερα κατανοητός ως «προκατάληψη συν τη δύναμη» επειδή χωρίς την υποστήριξη πολιτικής ή οικονομικής δύναμης, η προκατάληψη δεν θα ήταν σε θέση να κυριαρχήσει ως πολιτιστικό, θεσμικό ή κοινωνικό φαινόμενο.
Συγκεκριμένα, τα στερεότυπα είναι γενικευμένες τοποθετήσεις-κατηγοριοποιήσεις που βασίζονται σε κάποιο παρόμοιο χαρακτηριστικό, όπως η εμφάνιση, η θρησκεία, ή οι πεποιθήσεις (α. Γνωστικό μέρος). Η προκατάληψη είναι η ανυπόστατη και αδικαιολόγητη αρνητική στάση απέναντι σε ένα άτομο ή μια ομάδα (β. Αξιολογικό μέρος). Η διάκριση είναι η αρνητική συμπεριφορά προς τις πεποιθήσεις ενός ατόμου ή της ομάδας στην οποία ανήκει (γ. Συμπεριφοριστικό μέρος). Ο ρατσισμός είναι η διάκριση συν τη δύναμη· είναι ένα είδος ρουτίνας, η χείριστη θεσμοθετημένη μεταχείριση ενός ατόμου που ανήκει σε μια ομάδα με λιγότερη δύναμη (α+β+γ=δ. Θεσμικό μέρος).
Ευάλωτες και περιθωριοποιημένες ομάδες στην κοινωνία φέρουν ένα αδικαιολόγητο ποσοστό προβλημάτων στην υγεία, εργασία και στον τρόπο ζωής, τα οποία έχουν τις ρίζες τους, σε θεμελιώδεις κοινωνικές διαρθρωτικές ανισότητες και συνδέονται άρρηκτα με το ρατσισμό καθώς και με άλλες μορφές διακρίσεων στην κοινωνία. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ρατσιστικές ανισότητες , όσον αφορά την υγεία και την υγειονομική περίθαλψη των εθνοτικών και φυλετικών ομάδων είναι εμφανείς, βάσει της καταγωγής και εθνικότητας, του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου και του φύλου, της αναπηρίας, της κουλτούρας και του σεξουαλικού προσανατολισμού.
Σκοπός μου, δεν είναι να σας πείσω, ούτε να σας παρουσιάσω δείκτες και ποσοστά που να δείχνουν ότι ο ρατσισμός, ειδικότερα απέναντι στους έγχρωμους, δεν έχει μειωθεί σημαντικά. Δεν θα διαφωνήσω, ότι μακροσκελή άρθρα περί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1964) τους διασφαλίζουν, τους προστατεύουν και τους ελευθερώνουν. Σίγουρα έχουν γίνει βήματα προόδου, αλλά οι έρευνες δείχνουν άλλα… Η καθημερινότητά μας, επίσης, αποδεικνύει κάτι διαφορετικό… Εκτός αν εθελοτυφλούμε. Συνοπτικά, εύποροι έγχρωμοι άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν – όχι από επιλογή – σε φτωχότερες γειτονιές από ό,τι άνθρωποι της λευκής φυλής με πολύ χαμηλότερα εισοδήματα. Όταν κάποιος κατηγορείται για ένα σοβαρό έγκλημα, η πιθανότητα καταδίκης και η αυστηρότητα της ποινής εξαρτάται και από τη μεταβλητή «φυλή/χρώμα δέρματος του θύματος» (Simpson’s paradox). Ο ρατσισμός δεν έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις στην ιατροφαρμακευτική και υγειονομική περίθαλψη αλλά οδηγεί και σε σοβαρά ψυχικά προβλήματα, π.χ. υψηλά ποσοστά κατάθλιψης και αυτοκτονιών στους έγχρωμους ανθρώπους. Τέλος, εμφανείς είναι οι ανισότητες στην εκπαίδευση, στην εργασία, απέναντι στους νόμους και το ποινικό σύστημα, κ.τ.λ. Για να μην αγγίξουμε το λεπτότατο και άκρως ευαίσθητο ζήτημα της σκλαβιάς.
Το να νιώθεις και να είσαι ίσος και ελεύθερος από τις διάφορες διακρίσεις και το ρατσισμό αποτελεί έναν πρωταρχικό και θεμελιώδη όρο σχετικά με όλες τις πτυχές της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Κι αν όλα αυτά κρίνονται ως ψεύτικα, απατηλά, αβάσιμα και ουτοπικά, να εύχεστε να μη νιώσετε ποτέ ρατσισμό τουλάχιστον σε προσωπικό επίπεδο. Και σας το εκμυστηρεύομαι, εγώ, που μπορεί να μην είμαι έγχρωμος αλλά είμαι Έλληνας που ζει έξω από την πατρίδα του…
“I have a dream that my four little children will one day live in a nation where they will not be judged by the color of their skin, but by the content of their character. Martin Luther King, Jr., 1963”
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Daniel McCool. (2012). The Most Fundamental Right: Contrasting Perspectives on the Voting Rights Act. Εκδότης:Indiana University Press.
Hyers, L. L. (2007). Resisting prejudice every day: Exploring women’s assertive responses to anti-Black racism, anti-Semitism, heterosexism, and sexism. Sex Roles, 56(1-2), 1-12.
Ikuenobe, P. (2014). White-on-black racism and Corlett’s idea of racism. Journal of African American Studies, 18(1), 108-127.
Memmi, A. (2000). Racism.University of Minnesota Press.
Nelson Mandela. (1995). Long way to freedom.Εκδότης: Back Bay Books
Pieterse, A. L., Todd, N. R., Neville, H. A., & Carter, R. T. (2012). Perceived racism and mental health among Black American adults: a meta-analytic review. Journal of Counseling Psychology, 59(1), 1.
Rattansi, A. (2007). Racism: A very short introduction. OUP Oxford.
Witmer, J. (2015). How Much Do Minority Lives Matter?.Journal of Statistics Education, 23(2).
World Health Organization. (2001). WHO’s contribution to the World Conference against Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance: Health and freedom from discrimination.