Οι «πίστες» μιας σχέσης

Άρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών

Εν αρχή ήταν το φλερτ… άλλο αν σήμερα πακετάρεται και σερβίρεται μεταλλαγμένο.

Αναγνωρίζοντας στη ζωή μου την κανονικότητα της εξέλιξης μιας σχέσης, θα τολμούσα να πω ότι υπάρχει μία χρονική ακολουθία στα στάδια ανάπτυξης και εδραίωσής της… ξεκινώντας από το φλερτ ή την αρχική γνωριμία, την ανάπτυξη οικειότητας, την αγκαλιά, τη στενή οικειότητα, τη συνεύρεση, και καταληκτικά τη σχέση… σαν να περνάς διαδοχικά από «πίστες», όπως αυτές που αλλάζουμε στα videogames. Και καθώς διαπιστώνω πλέον ότι στον 21οαι οι όποιες πίστες έχουν καταργηθεί, συγχωνευθεί ή ακόμη χειρότερα υπολειτουργούν βουστροφιδόν (κοινώς ανάποδα), ξεκινώντας από το σεξ και καταλήγοντας στην a tout aller (άτακτη) αποχώρηση – ακόμη κι αν είσαι της σχολής πολέμου… διακρίνω την ανάγκη μου να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις μου.

Αναβάθμιση λογισμικού θα μου πείτε;

Και σας απαντώ… Το φλερτ είχε ανέκαθεν τη μορφή της επαφής μέσω της δια ζώσης πρόκλησης και όχι των άψυχων μηνυμάτων στο fb με τα emoticons να κάνουν πάρτυ, ξεγελώντας την κατά πρόσωπο επικοινωνία. Πόσο λάθος είναι όλο αυτό, μόνο να ξέρατε πόσο. Τα παιχνίδια του μυαλού είναι αδιαμφισβήτητα τα πιο επικίνδυνα. Στην εποχή της υπερκατανάλωσης των σχέσεων βασισμένες κυρίως στο σεξ, είναι δύσκολο να περιμένεις να αναγνωρίσεις τη μη κανονικότητα που σου σερβίρουν. Παλιά πήγαινες σε ένα μπαρ, έπιανες την κουβέντα με τον/την άλλο/η που γούσταρες, μίλαγες και ανάλογα προχώραγε ή όχι. Τώρα βγαίνεις έξω και τους βλέπεις όλους, να έχουν κάνει προέκταση του χεριού τους το κινητό τους. Λες και μιλάνε μεταξύ τους, αλλά γράφοντάς τα γιατί απλούστατα βαριούνται να μιλήσουν. Και καθώς κινούμαστε στην εποχή των social media (Facebook, Instagram, Twitter) όπου το άτομο δημιουργεί σχέσεις βασισμένες στα likes & share, η ανθρώπινη επαφή και το συναίσθημα «κοινοποιούνται & ταγκάρονται»…  ενώ η διαίσθηση και το ένστικτο αλλοιώνονται και μετά σου λένε ότι την πάτησες με την επιλογή σου. Όταν τα πάντα είναι τόσο χύμα, εύκολα, άμεσα και σε αφθονία, όταν μπορείς να ερωτευτείς, να κανονίσεις για σεξ και να χωρίσεις με το πάτημα ενός κουμπιού, θα μπει κανείς στον κόπο να φλερτάρει, να επικοινωνήσει και να επενδύσει συναισθηματικά;… τι είπες τώρα… οι περισσότεροι επιλέγουν να «χτίζουν» σχέσεις διαδικτυακά και να επικοινωνούν μέσω onlineapplications, στερούμενοι το χάδι, το βλέμμα και το άγγιγμα, σε μία εικονική πραγματικότητα που σου επιβάλουν, στο τίμημα της αυτονομίας που διατυμπανίζουν… και αφού νιώσουν αυθαίρετα ότι πετυχαίνουν το στόχο τους, την κατάκτηση του θηράματος, η εβδομάδα που περνά να μετριέται στα πέντε μηνύματα – στην καλύτερη των περιπτώσεων –  που ανταλλάσσονται κατά τη διάρκειά της.

Ενδεχομένως λοιπόν οι άντρες να μην είναι πια οι τυπικοί αρσενικοί κατακτητές που μας δίδαξε η ιστορία. Οι ιππότες έχουν εκλείψει κυριολεκτικά και μεταφορικά. Οι gentlemen, είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού. Εκείνο όμως που δεν αλλάζει στην ιστορία είναι ότι στην πλειοψηφία τους οι άντρες επιθυμούν και επιδιώκουν να είναι με μια γυναίκα, ασχέτως το πως αντιλαμβάνονται τη συντροφικότητα, το γάμο, την οικογένεια… τη συνέχεια. Ανάλογες είναι και οι αλλαγές που σημειώθηκαν και στους γυναικείους ρόλους. Οι πριγκίπισσες σπανίζουν… και σίγουρα δεν περιμένουν τον πρίγκιπα για να τις σώσει καβάλα στ’ άλογο. Με αυτά τα δεδομένα, η σχέση ανάμεσα σ’ έναν άντρα και μια γυναίκα διαμορφώνεται έντονα αμφιθυμική στις μέρες μας.

Και στο σημείο αυτό θεωρώ ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να μιλήσουμε για «πίστες».

Έχετε παίξει ποτέ Mario Land; Για όσους δεν γνωρίζουν, πρόκειται για ένα side-scrolling παιχνίδι πλατφόρμας, με πρωταγωνιστή τον Mario, με μοναδική του αποστολή να κερδίσει τις δοκιμασίες που του ανατίθενται για να σώσει την πριγκίπισσα. Το παιχνίδι διαθέτει έναν μετρητή ζωής, και η υγεία του ήρωα μπορεί να αναπληρώνεται με κυμαινόμενο αριθμό καρδιών, οι οποίες εμφανίζονται μετά από ένα ορισμένο αριθμό των αντιπάλων που έχουν ηττηθεί. Κάθε πίστα φυσικά, εμφανίζει τις δυσκολίες και τις παγίδες που της αναλογούν.

Ποια είναι τα κρυμμένα μηνύματα; Με άλλα λόγια, όταν οι σχέσεις από την πλευρά των ανδρών δεν συνάδουν με την οπτική των γυναικών,  τι συμβαίνει τότε;

Το «υποκειμενικό» ζευγάρι συγκροτείται από μία προσωπική συνάντηση που περιέχει «υποκείμενα», που το καθένα δίνει την πρέπουσα σημασία στη δική του εμβέλεια και στα δικά του ενδιαφέροντα, και κυρίως που «αποδίδουν» ως σύστημα μεγάλη σημασία στη σεξουαλικότητα για τη θεμελίωση, την παγίωση, τη διατήρηση ή τη διάλυση της σχέσης.

Αν είστε έτοιμοι, πατήστε το play:

Πίστα 1η: Κι εκεί που προϋπήρχε εξάρτηση και χρονική ακολουθία, η συνάρτηση που συνέδεε γάμο και σεξουαλικότητα αντιστράφηκε: από το ένα άκρο, τη θεσμοθέτηση ενός γάμου που δίνει δικαίωμα στη σεξουαλικότητα, περάσαμε στη σεξουαλική ανταλλαγή που αποτελεί την κινητήρια δύναμη της συγκρότησης του ζευγαριού. Ο κανόνας της εποχής μας επιβάλει πως τα ζευγάρια οφείλουν να έχουν μία «ικανοποιητική» σεξουαλική ζωή μεταξύ τους. Στο σημείο αυτό εντοπίζεται η έννοια της διυποκειμενικής διάστασης στη σεξουαλική «επικοινωνία», γεγονός που ερμηνεύεται σε συνάρτηση με τις επιλογές του ζευγαριού, βάσει και της λεγόμενης διεύρυνσης του ρεπερτορίου των σεξουαλικών πρακτικών και κυρίως από τον ολοένα και αυξανόμενο ρόλο της σεξουαλικής αμοιβαιότητας. Μιας αμοιβαιότητας που συνεπάγεται πολύ περισσότερα προκαταρκτικά, χάδια, αμοιβαίο αυνανισμό, και πρακτικές στοματικού έρωτα, έστω κι αν σε πολλούς άλλους τομείς της ζωής του ζευγαριού εντοπίζεται υποδιαίρεση των αρμοδιοτήτων και των καθηκόντων. Το ενδιαφέρον λοιπόν είναι ότι όχι μόνον οι σημερινοί νέοι περνάνε πιο γρήγορα στις σεξουαλικές σχέσεις, αλλά ότι αυτό το πέρασμα εδραιώνει και ενδυναμώνει τη σχέση μέσα από μία βαθμιαία και σχετικά αμοιβαία γνωριμία και «γνώση» και στις μεγαλύτερες γενιές.

Πίστα 2η: Σήμερα, η οπισθοχώρηση του θεσμού του γάμου δεν συνεπάγεται αυτομάτως και τη μετάλλαξη του υποκειμενικού ζευγαριού. Η συνύπαρξη δύο ανθρώπων από έρωτα αντιστοιχεί στην έλευση του ατόμου, των επιλογών του και της πραγμάτωσής του μέσα από αυτές… την πλήρωση εκείνου του ρομαντικού ιδεώδους που ο ένας προτιμούσε τον άλλο και τον επέλεγε… ενός παρελθοντικού μοντέλου που αποκαλείται «συγχωνευτικός έρωτας» και για πολλά χρόνια αφορούσε κυρίως το γυναικείο φύλο. Σήμερα πια και σταδιακά, το μοντέλο του «συγχωνευτικού» έρωτα διαδέχεται το μοντέλο του «σχάσιμου» έρωτα, που πρεσβεύει τη διεκδίκηση και την επιβεβαίωση και των δύο ατόμων – υποκειμένων της ιστορίας τους, που υπάρχουν ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό τους – κοινώς για πάρτη τους.

Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι το ζευγάρι υιοθετεί ένα είδος σχέσης όπου δεν υπάρχει συγχώνευση, σύγχυση ατομικοτήτων, αλλά ένωση δύο υπάρξεων που παραπέμπει σε μια τρίτη ιστορία, επίσης αυτόνομη, εξολοκλήρου του ζευγαριού, σύμφωνα με το μοντέλο 1+1=3. Με απλά λόγια, πρόκειται για το ζευγάρι εκείνο που δεν αποτελεί την αφετηρία για την ατομική πραγμάτωση, αλλά που τρέφεται από την εξατομικευμένη πραγμάτωση, η οποία όμως συμπεριλαμβάνει την αναφορά στον εξωτερικό κόσμο. Έτσι λοιπόν, το «διυποκειμενικό» ζευγάρι σήμερα, αναδεικνύει τις «εξατομικευμένες διαδρομές» του, ενώ προέρχεται από τις ατομικές επιλογές των μελών του, βασιζόμενο στη θέλησή τους να συνεχίσουν να έχουν ένα κοινό χώρο, κάτι που συνεπάγεται διαπραγματεύσεις και βέβαια προβλήματα (όπως προκύπτει από τον αριθμό των διαζυγίων, των μονογονεϊκών ή των ανασυντεθιμένων οικογενειών κ.λ.π.).

Πίστα 3η: Το πρόβλημα όμως διαμορφώνεται καθώς η μοντέρνα σεξουαλικότητα τείνει να καταστεί μία ορθολογική επιχείρηση παραγωγής οργασμών… ποια είναι άραγε η δύναμη στην τόση αυτονομία και τόση σχεσιακή μοναξιά που θα ωθήσει τον κάθε παρτενέρ προς τον άλλον, η αμοιβαιότητα που θα τους κρατήσει δεμένους μαζί; Στις μέρες μας η κατάσταση έχει δυσκολέψει πολύ. Αφενός η αύξηση της χρονικής περιόδου όπου τα άτομα είναι σεξουαλικώς διαθέσιμα (νωρίτερη είσοδος και αργότερη έξοδος στη σεξουαλική ζωή), όπως επίσης και η εφαρμογή του ρητού ουδείς αναντικατάστατος, αφετέρου η υποβάθμιση των απόλυτων κανόνων και επιταγών σε ό,τι αφορά τη σεξουαλικότητα, καθώς δεν υπάρχουν πια «αμαρτίες», ούτε «παρά φύσιν» πρακτικές. Υπάρχουν βέβαια ορισμένοι κανόνες που τακτοποιούν και ερμηνεύουν κάποια πράγματα, αλλά όλα «εξαρτώνται» από την κατάσταση, τις συζητήσεις, την παρέα, τους παρτενέρ, «αυτά που γίνονται» κι όσα ακόμη υπονοούνται… Όλα τα παραπάνω συνθέτουν ένα είδος πλαισίου πιο «ανοιχτής» σεξουαλικής ζωής, που σαφώς προσδιορίζεται ως πολυπλοκότερη, διαφοροποιημένη αλλά και πιο «θραυσματοποιημένη».

Κι εκεί που πίστευες ότι έμαθες το παιχνίδι και είσαι έτοιμος ν’ αλλάξεις πίστα για να προχωρήσεις, πέφτεις ξαφνικά στο κενό… ο λόγος;

Οι Πίστες τύπου Ζονγκ: Πότε αλήθεια οι «πίστες» τερματίζουν και χάνεται η ζωή σου;

Όταν:

• περνάς από μία φάση σχεσιακής μοναξιάς, αντίστοιχη των διαφοροποιημένων μοτίβων: χωρίς παρτενέρ, με σταθερή μη συζυγική σχέση, με πολλές παροδικές σχέσεις (κάτι που ποικίλλει πολύ και με το πολιτισμικό περιβάλλον)…
• εξωτερικεύονται οι υπαρξιακές προσμονές σου και τείνουν να καταδικάσουν ορθολογικά κάθε εμπειρία που δεν επενδύθηκε συναισθηματικά και ερωτικά, με αποτέλεσμα να θεωρείς «σχέση» μόνον ό,τι «μέτρησε» και σαφώς ό,τι «είχε σημασία»…
• υπάρχει φόβος επένδυσης… για την ανεξαρτησία που βλέπεις στον άλλο, καθώς αναγνωρίζεις μόνο τη δική σου ή εγωκεντρικά πίστευες ότι η επιλογή σου θα σε συνοδεύει εσαεί…
• αδυνατείς να επενδύσεις συναισθηματικά λόγω πρωθύστερης αρνητικής εμπειρίας που έχεις απωθήσει, στην προοπτική να μην πληγώσεις τον εαυτό σου και μέσω του αμυντικού μηχανισμού της προβολής, επιλέγεις να πληγώσεις τον/την Άλλο/η…
• είσαι δέσμιος του παρελθόντος σου και αναμασάς τις εμπειρίες σου και γενικώς τα έχεις μπερδέψει ολίγον, καθώς επιχειρείς να πραγματοποιήσεις ένα είδος υπαρξιακής ανασύνθεσης, ανάμεσα στη σεξουαλική δραστηριότητα, τη συναισθηματική σύνδεση και τη συντροφική σχέση (σύνθεσης που καθίσταται όμως ασύμβατη και προβληματική στο υπάρχον πλαίσιο αυτονόμησής σου, καθώς μπλοκάρει από τα παραπάνω)…
• δεν γουστάρεις απλά και αποδεικνύεσαι μη-συμβατός στην αρχική σου προσέγγιση… καθώς υπάρχουν και τα χτυπήματα κάτω από τη ζώνη, έχετε κατά νου ότι ορισμένοι άνθρωποι πιστεύουν ότι τους παίρνει να σε θεωρούν «αναλώσιμο»… όταν κερδίσουν αυτό που θέλουν, αλλάζουν κατηγορία, ενημερώνοντάς σε με κώδικα μορς, που καλείσαι να αποκωδικοποιήσεις ως εμπειρογνώμων…
• παλεύεις με τα φαντάσματά σου στο πέρασμα εδραίωσης της επιλογής σου, καταλήγοντας να γίνεις «απομαγευτικός».

Ανακεφαλαιώνοντας…

21ος αι. είναι αυτός… όλες οι διαδικασίες επισπεύδονται προς χάριν του σύγχρονου ανθρώπου… – ακούγεται στο μυαλό μου η φωνή της φίλης μου να μονολογεί.

… όμως ας μη γελιόμαστε. Υπάρχουν πολλά videogames που έχουν αναρίθμητες πίστες… Σε άλλα παιχνίδια λοιπόν τύπου Mortal Kombat, οι καταστάσεις και οι επιλογές σου σε εκπαιδεύουν σε άλλα επίπεδα… και η εξόντωση του αντιπάλου εκφράζεται με ήττα fatality (θάνατος)…

Έχεις λοιπόν αναλογιστεί σε ποια πίστα ή videogame παίζεις ή σε παίζουν τη στιγμή που μιλάμε;

Ίσως λοιπόν να είναι ώρα να αλλάξεις τον τρόπο σκέψης σου και να απομακρυνθείς από τις λεγόμενες επικίνδυνες πίστες, επιλέγοντας να μην μπεις καν στη διαδικασία του παιχνιδιού, γιατί η τύχη του πρωτάρη δεν ισχύει εδώ.

Ίσως πάλι να νιώσεις αμηχανία και μειονεκτικά απέναντι σε άτομα που ήδη γνωρίζουν τους κανόνες κι έχουν αναγάγει το παιχνίδι σε τέχνη κατάκτησης και εγκατάλειψης, σε σχέση μ’ εσένα που αργείς να στροφάρεις, γιατί πολύ απλά δεν γνωρίζεις ούτε το έδαφος και το κλίμα, ούτε όμως και τις επιλογές του παιχνιδιού.

Ίσως πάλι και να παρατηρήσεις αλλοιώσεις στη σωματική ή πνευματική σου υγεία και αυτό να οφείλεται στην καταπίεση που δέχτηκες και δεν αντέδρασες εγκαίρως ή στο γεγονός πως θέλεις να προχωρήσεις παρακάτω, αλλά επιβάλλεται να ξορκίσεις τα φαντάσματα.

Ίσως να πρέπει να αντιπαρατεθείς εντέλει με εσένα και όχι με τους γύρω σου αυτή τη φορά.

Και εν τέλει, πώς ανακατατάσσονται και επαναδιατυπώνονται οι σχέσεις αντρών και γυναικών στη σύγχρονη σεξουαλικότητα; Σε ορισμένα πεδία μέσω προσέγγισης των σεξουαλικών τους εμπειριών και σε άλλα μέσω της έκδηλης ασυμμετρίας. Από τη στιγμή που οι άντρες εξακολουθούν να γίνονται αντιληπτοί ως ενεργά υποκείμενα, ενώ οι γυναίκες ως αντικείμενα κατάκτησης ή ως υποκείμενα που πρέπει να ρυθμίζουν με κάποιο τρόπο την επιθυμία που προκαλούν (διοχετεύοντάς τη σε ένα μόνον ερωτικό ή συζυγικό δίαυλο), παραμένουμε βαθιά νυχτωμένοι. Τα νέα δεδομένα σε βάζουν αναπόφευκτα στη διαδικασία να αναζητήσεις εξηγήσεις σε ζητήματα που απαιτούν ανοικτό μυαλό και όχι δικαιολογίες όπως τις γνώριζες μέχρι σήμερα. Η εμπλοκή σου στο παιχνίδι μπορεί να φέρει περισσότερες ερωτήσεις από πλευράς σου ή να αναδείξει τη διαφορετικότητά σου σε σχέση με πρόσωπα γύρω σου, κάτι που ίσως να σε ενοχλεί αφού αντιδράς άσχημα απέναντι στις διαφορές που δε γεφυρώνονται.

Κι αν η αξία ενός άντρα μετράται με τις «κατακτήσεις» του, και της γυναίκας με την «επιφυλακτικότητά» της ως προς το να κατακτηθεί… τότε ο επιθυμητός στόχος είναι «μηδέν λάθη», κι όχι «περίπου μηδέν»…

Ως είθισται, μηδέν λάθος αναγνωρίζεται μετά την απομάκρυνση από το ταμείο.

Υ.Γ. Το παρόν κείμενο επιθυμώ να το αφιερώσω στη φίλη μου, που με βοήθησε να θυμηθώ το πόσο κουμπώνει η θεωρία με την πράξη και τούμπαλιν… ακόμη και σε περιβάλλον virtual.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Atkinson, T.-G.(1974). L’odysseed’uneamazone. Paris, Des femmes.

Aubert, N. (1997). Ο Δυσδιάκριτος Άνδρας: Από τη Διχοτόμηση στη Σύγχυση της Ταυτότητας. Στο Κλ. Ναυρίδης& Ν. Χρηστάκης (Επιμ.), Ταυτότητες: Ψυχοκοινωνική Συγκρότηση, Αθήνα, Καστανιώτης.

Badinter (2005). Λάθος δρόμος. Αθήνα, Καστανιώτης (Το πρωτότυπο έργο εκδόθηκε 2003).