Αλεξάνδρα ΔεδικούσηΆρθρο: Αλεξάνδρα Δεδικούση
Ψυχολόγος
Έτυχε ποτέ να έχετε πονοκέφαλο μετά από μια κουραστική ημέρα; Σε περιόδους έντονου άγχους εμφανίσατε ποτέ έκζεμα; Σε μια συγκυρία έντονης θλίψης χάσατε την ερωτική σας διάθεση; Όλα τα παραπάνω αποτελούν εκδηλώσεις σωματοποίησης ή, όπως κλινικά ορίζεται, σωματοποιητικής διαταραχής. Ως σωματοποιητική διαταραχή ορίζουμε κάθε σωματική εκδήλωση κάποιας ψυχολογικής αναστάτωσης, η οποία παρακωλύει την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Το φάσμα των εκδηλώσεων είναι απεριόριστο και έχει άμεση σχέση με το χαρακτήρα και τις ιδιοσυγκρασιακές προδιαθέσεις του εκάστοτε ατόμου.
Σωματοποίηση μπορεί να θεωρηθεί η απουσία ερωτικής λίμπιντο ή η σεξουαλική υπερδραστηριότητα, οι πονοκέφαλοι, οι ημικρανίες, οι δερματικές παθήσεις, τα γυναικολογικά συμπτώματα, οι ενοχλήσεις στα οστά ή οι ορθοπεδικές παθήσεις, οι διαταραχές της λειτουργίας των εσωτερικών οργάνων (ταχυκαρδίες, αρρυθμίες), ακόμη και η διαταραχή των οργάνων που ευθύνονται για την πρόσληψη των αισθήσεων (διαταραχή όρασης, ακοής, υπαισθησίες). Σωματοποίηση, επομένως, μπορεί να είναι τα πάντα. Για να αποφασίσουμε ότι το άτομο σωματοποιεί και όχι απλώς εκδηλώνει ένα σωματικό σύμπτωμα μιας πάθησης δύο βήματα είναι απαραίτητα. Πρώτον, να αποκλείσουμε την αμιγώς βιολογική αιτιολογία και, δεύτερον, να μιλήσουμε, να γνωρίσουμε και να ακούσουμε τη διήγηση του ίδιου του ατόμου.
Η σωματοποίηση γεννιέται μέσα στο πλαίσιο ερμηνείας και βίωσης των γεγονότων του κάθε ατόμου. Αν έχω πονοκεφάλους και πιστεύω ότι το ζήτημα είναι βιολογικό όχι μόνο θα απευθυνθώ πρώτα σε γιατρό, αλλά θα θεωρήσω σαχλό οτιδήποτε κατεβάζει την αιτιολογία του πονοκεφάλου εντός μου. Φυσικά, πρώτα από όλα είναι η ιατρική και πριν την ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση της σωματοποίησης οφείλει να γίνει μια σειρά εξετάσεων, ώστε να αποκλειστεί ή να εντοπιστεί η σωματική αιτία. Πληθώρα βιολογικών παθήσεων μεταπίπτουν στην κατάσταση της χρονιότητας με τη συμβολή ψυχολογικών παραγόντων.
Οι γυναίκες τείνουν να εμφανίζουν συχνότερα σωματοποιητικά συμπτώματα, πιθανώς λόγω των νορμών και των προσδοκιών αλλά και του κοινωνικού τους ρόλου. Οι γυναίκες διαπαιδαγωγούνται σαν τροφοί, σαν αλτρουιστικά πλάσματα που φροντίζουν όλους τους άλλους και στο τέλος τον εαυτό τους. Επομένως, ο χρόνος να φροντίσουν και να δουν το μέσα τους συνήθως δεν περισσεύει. Με αυτόν τον τρόπο, όταν η ψυχολογική πίεση συσσωρεύεται και ο ψυχισμός οδηγείται σε τυφλότητα, το σώμα βρίσκει το χώρο να φωνάξει ότι κάτι πηγαίνει στραβά. Αυτό είναι η σωματοποίηση. Σαν τον ακρωτηριασμένο ζωγράφο που έμαθε να ζωγραφίζει με το στόμα, ο πολυμήχανος εαυτός μας γεννά υβριδικά χέρια για να ζωγραφίσει το δεινό που τον ταλαιπωρεί.
Ποια είναι η θεραπεία; Πώς θα λυτρωθώ; Απέκλεισε, αναπλαισίωσε, δες, νιώσε. Αυτά είναι τα τέσσερα βήματα ώστε να συμφιλιωθούμε με τη σωματοποίησή μας.
Απέκλεισε, σωματικές αιτιολογίες και παθήσεις, πράγμα που δεν είναι καθόλου σπάνιο, μάθε που φτάνει το ένα και που ξεκινά το άλλο. Για παράδειγμα, η ατοπική δερματίτιδα ή αλλιώς το έκζεμα, αποτελεί τη νούμερο ένα ψυχοσωματική εκδήλωση αναγκών που δεν ικανοποιούνται, όμως διαθέτει και βιολογικό υπόβαθρο. Οι ανώτερες στιβάδες του δέρματος διαταράσσονται και αρκετές φορές το αίσθημα του κνησμού και του καύσου ανακουφίζονται αρχικά με ιατρικά σκευάσματα. Παρόλα αυτά, το έκζεμα τείνει να επανεμφανίζεται εάν η ψυχολογική αιτία δεν έχει βγει στο φως. Εάν το άγχος παραμένει, εάν η ανάγκη να μιλήσω δεν ικανοποιείται, τότε το έκζεμα γίνεται χρόνιο. Μεγάλη σημασία έχει ο συμβολισμός στις σωματικές εκδηλώσεις. Ως επί το πλείστον, το σημείο εμφάνισης και το σύμπτωμα μιλούν πολύ συμβολικά για το τι συμβαίνει εντός μας. Ένα περιοφθαλμικό έκζεμα μπορεί να είναι εκδήλωση άγχους και στρες αναφορικά με την περιοχή των ματιών και ότι αυτή συμβολίζει (δεν αντέχω αυτά που βλέπω, ό,τι παρατηρώ με αγχώνει, δεν έχω τρόπο διαχείρισης μιας αγχωτικής κατάστασης). Όπως, λοιπόν, έναν πίνακα, έτσι και στη σωματοποίηση οφείλουμε να κάνουμε δύο βήματα πίσω και να δούμε την εικόνα λίγο λυρικά.
Αναπλαισίωσε, βρες το καλό μέσα στο κακό της κατάστασης, άκου τη σωματοποίηση σαν φίλο που επειδή τον φίμωσες καιρό και αποφάσισε να σε τσιμπήσει για να τον προσέξεις, ψάξε τη λειτουργικότητα του συμπτώματος σου, προσέγγισε το χωρίς την τάση να το εξαλείψεις. Μην το πολεμάς, τουλάχιστον όχι πριν συστηθείτε, γνώρισε το, τους εχθρούς μας καλό είναι να τους έχουμε από κοντά, άλλαξε στρατηγική.
Δες, τα συμπτώματα και πότε εμφανίζονται, πότε ηρεμούν, τι ακολουθεί μετά, τι προηγείται, τι σκέφτεσαι για αυτό, τι προσδοκίες χτίζεις, πως αντιμετωπίζουν το σύμπτωμα οι σημαντικοί σου Άλλοι. Ανάλυσε την εικόνα, κάνε τις συνδέσεις, προσπάθησε να αποκωδικοποιήσεις το νόημα.
Νιώσε, τα συναισθήματα που αναβλύζουν μέσα στην όλη διαδικασία, τον πόνο, την αβοηθησία, τη θλίψη ,το φόβο, την κούραση, μην τα φοβηθείς, δως τους χώρο, βγάλτα διάλειμμα και άφησέ τα να παίξουν στην αυλή ακόμα και αν φοβάσαι ότι θα καταστρέψουν τα πάντα. Η αρχή της σωματοποίησης είναι ανάγκες και συναισθήματα ανικανοποίητα και αβίωτα και το κλειδί στην επίλυση της είναι να γίνει ο εαυτός μας γιατρός για τον ίδιο. Να προσέξει το μέσα του, να του δώσει σημασία, να το αναγνωρίσει, να το κουράρει, να το φροντίσει, όπως θα έκανε ο γιατρός σε μια πληγή.
Οι εσωτερικές μας πληγές, βγαίνουν προς τα έξω, κραυγάζοντας για προσοχή και αγάπη, και όπως στα φυσικά τραύματα, έτσι και στα ψυχικά, η οξυγόνωση της πληγής, η επαφή της με τον καθαρό αέρα και το φως, αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επούλωσης.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Smith, G.R., & National Institute of Mental Health (U.S.) (1990). Somatization disorder in the medical setting. U.S. Dept. of Health and Human Services, Public Health Service, Alcohol, Drug Abuse, and Mental Health Administration, National Institute of Mental Health, U.S.A.
Smith, W.L., Conway, P.W., & Cole, J.O. (2009). The mind-body interface in somatization. When symptom becomes disease. Jason Aronson, Plymouth, U.K.
Woolfolk, R.L., & Allen, L.A. (2017). Treating somatization. A Cognitive-Behavioral approach. The Guilford Press, New York, London.