Γεωργία ΚιζιρίδουΆρθρο: Γεωργία Κιζιρίδου,
Εξελικτική – Σχολική Ψυχολόγος, MSc
Επιμέλεια: Μαρία Σουρτζή,
Φιλόλογος
«Τα Χριστούγεννα δεν ήταν ποτέ μια χαρούμενη περίοδος για εμένα. Από μικρό παιδί θυμάμαι που υπήρχαν καυγάδες μεταξύ των γονιών μου. Μάλιστα μια φορά που μπήκα στη μέση να τους χωρίσω, η μητέρα μου με έσπρωξε και με πέταξε κάτω με δύναμη. Το αποτέλεσμα ήταν να πέσω από τις σκάλες και να καταλήξω στο νοσοκομείο με σπασμένο χέρι. Δε θυμάμαι να έχουμε στολίσει ποτέ. Τώρα που είμαι πλέον ενήλικη, θα προτιμήσω να μείνω μέσα. Θα κλείσω τα μάτια μου να κοιμηθώ και θα ευχηθώ να μην ξυπνήσω μέχρι να τελειώσουν τα Χριστούγεννα. Δεν αντέχω τόση χαρά γύρω μου… Δεν καταλαβαίνω το λόγο».
Η συγκεκριμένη αφήγηση είναι μία από τις πολλές παρόμοιες αφηγήσεις που μπορεί να ακούσει ένας ειδικός ψυχικής υγείας πριν, κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά το πέρας των χριστουγεννιάτικων εορτών. Πρόκειται λοιπόν για μια τάση της εποχής ή για μια νέα μορφή ψυχοπαθολογικής συμπεριφοράς;
Στο σύγχρονο δυτικό κόσμο όλο και πιο συχνά την τελευταία δεκαετία συναντάται το φαινόμενο της εποχιακής κατάθλιψης ή αλλιώς της εποχιακής συναισθηματικής διαταραχής. Πρόκειται για αρνητικά συναισθήματα, όπως αυτά της στενοχώριας, της ευερεθιστότητας, της ενοχής και της ματαίωσης που εντείνονται κυρίως στο διάστημα των εορτών.
Άραγε γιατί μια μερίδα ανθρώπων δυσκολεύεται ή δεν μπορεί να απολαύσει τις διακοπές των Χριστουγέννων;
Η περίοδος των Χριστουγέννων έχει ταυτιστεί -κατά βάση για εμπορικούς λόγους- με εικόνες, συναισθήματα και συμπεριφορές που σχετίζονται άμεσα με την ξεγνοιασιά, την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση. Υπάρχει η προσδοκία πως η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων οφείλει να είναι σε μια διαρκή χαρούμενη διάθεση και όλη αυτή η χαρά να συνοδεύεται από αντίστοιχες συμπεριφορές. Για παράδειγμα αναμένεται οι περισσότεροι άνθρωποι να διασκεδάσουν με φίλους και συγγενείς, να προβούν σε αγορές δώρων και γενικώς να επιδείξουν μια εξωστρεφή συμπεριφορά. Στην πραγματικότητα όμως τα Χριστούγεννα είναι μια φυσική συνέχεια της καθημερινότητας και της ρουτίνας. Το άτομο που βίωνε έντονη θλίψη πριν τα Χριστούγεννα δεν μπορεί ξαφνικά να νιώσει το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή χαρά και αισιοδοξία, βασιζόμενο στο γεγονός ότι ήρθαν τα Χριστούγεννα. Όλη αυτή η προβολή της άνετης και διασκεδαστικής ζωής δημιουργεί σε πολλούς ανθρώπους καταπίεση, καθώς καλούνται να αλλάξουν διάθεση και συμπεριφορά με έναν ψυχαναγκαστικό και όχι γνήσιο τρόπο. Έτσι, το συνολικό πλαίσιο δημιουργεί έναν ασφυκτικό κλοιό για ορισμένα άτομα μέσα από τις υπερβολικές προσδοκίες για καλοπέραση και ξεκούραση τις συγκεκριμένες ημέρες.
Οι λόγοι λοιπόν που ορισμένα άτομα δεν μπορούν να απολαύσουν με ηρεμία τα Χριστούγεννα διαφέρουν από άτομο σε άτομο, καθώς συνδέονται με προσωπικά βιώματα και εμπειρίες, όπως είναι οι οικονομικές δυσκολίες, σημαντικά αρνητικά γεγονότα ζωής (πρόσφατος χωρισμός, θάνατος αγαπημένου προσώπου, ανεργία), οικογενειακές συγκρούσεις, επώδυνες αναμνήσεις και τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος. Συνήθως τα συμπτώματα μειώνονται με το πέρας της εορταστικής περιόδου, αφού το άτομο επιστρέφει στη ρουτίνα του και δεν έχει απεριόριστο χρόνο να σκεφθεί και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που αναδύθηκαν κατά την περίοδο των εορτών.
Ποια άτομα είναι πιο ευάλωτα στο να βιώσουν αρνητικά συναισθήματα την περίοδο των γιορτών;
Συνήθως είναι πιο επιρρεπείς οι μοναχικοί άνθρωποι, άτομα τρίτης ηλικίας, ασθενείς, άνεργοι και εν γένει άτομα που βρίσκονται σε επικινδυνότητα να βιώσουν μελαγχολία λόγω προσωπικών, οικογενειακών, επαγγελματικών και διαπροσωπικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τη δεδομένη περίοδο. Γενικώς, η περίοδος των γιορτών μπορεί να δημιουργήσει αρνητική διάθεση ιδίως όταν ένα άτομο τείνει να συγκρίνει τα προηγούμενα έτη με την τρέχουσα κατάσταση και να επικεντρώνεται στις απώλειες και σε όλα όσα δεν έχει καταφέρει ακόμα.
Υπάρχει τρόπος να αντιμετωπιστεί η μελαγχολία των εορτών;
Σε πρώτο επίπεδο είναι βοηθητικό να αποδεχθεί ο οποιοσδήποτε άνθρωπος το δικαίωμά του στη βίωση αρνητικών συναισθημάτων, αφού η χαρά δεν επιβάλλεται μέσα από εξωτερικές καταστάσεις και συναισθήματα. Επομένως, είναι σημαντικό να απομυθοποιηθεί η περίοδος των γιορτών και να αντικατασταθούν οι υπερβολικά υψηλές προσδοκίες με ρεαλιστικές προσδοκίες αναφορικά με τον τρόπο που θα επιλέξει κάποιος να περάσει τις διακοπές του. Ιδιαίτερης σημασίας είναι ο σεβασμός των ατομικών επιλογών και των προσωπικών ρυθμών. Σε καμία περίπτωση δε βοηθάει η παραμέληση του εαυτού και η κατανάλωση υπερβολικού αλκοόλ και φαγητού για την κάλυψη των συναισθηματικών κενών. Οι διακοπές των Χριστουγέννων είναι μια ευκαιρία για ξεκούραση και αναζωογόνηση και όχι για αυστηρή αυτοκριτική και αυτο-αξιολόγηση. Επομένως, προτεραιότητα έχει η φροντίδα του εαυτού από τον καθένα ξεχωριστά και όχι η καταπίεση και οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Σε περίπτωση που τα συμπτώματα συνεχίζονται ή και εντείνονται με το πέρας των γιορτινών ημερών, καλό είναι το εκάστοτε άτομο να μη διστάσει να ζητήσει βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, καθώς η αναζήτηση υποστήριξης είναι δείγμα δύναμης και όχι αδυναμίας.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Gatuskin, Z.-L., Miller, M. & Wilson, H. (1995). Christmas blues: Behind the holiday mask: An anthology. Albuquerque: Amador Pub.