Μυθομανία: Όταν το ψέμα γίνεται πραγματικότητα

Κείμενο: Γεωργία Κιζιρίδου,
Εξελικτική – Σχολική Ψυχολόγος, MSc

Επιμέλεια: Μαρία Σουρτζή,
Φιλόλογος

Στη δουλειά πριν από έναν μήνα ήρθε μια καινούρια συνάδερφος. Αρχικά φάνηκε στους περισσότερους ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Στην πορεία σιγά σιγά αποκαλύφθηκε πως προβάλει υπερβολικά τον εαυτό της, αλλά ταυτόχρονα πέφτει σε αντιφάσεις. Δεν άργησαν όλοι να καταλάβουν πως σχεδόν όλα όσα λέει είναι ψέματα που τα έχει πιστέψει. Τις προάλλες έφθασε στο ακραίο σημείο να παριστάνει τη λιπόθυμη για να τραβήξει την προσοχή και να αποφύγει τις ευθύνες για μια υπόθεση που είχε αναλάβει. Εγώ και αρκετοί συνάδερφοι έχουμε φθάσει σε αδιέξοδο, γιατί δεν ξέρουμε πώς να συμπεριφερθούμε μπροστά της. Επίσης, έχει κλονιστεί η εμπιστοσύνη μας και δεν μπορούμε να συνεργαστούμε μαζί της.

Στην ενήλικη ζωή οι περισσότεροι άνθρωποι λένε αθώα ψέματα είτε για να προστατέψουν τον εαυτό τους ή κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο από την σκληρή πραγματικότητα είτε για να αποφύγουν μια ψυχοπιεστική συνθήκη (Feldman, 2010). Υπάρχει όμως μια κατηγορία ατόμων που κατ’ επανάληψη δημιουργούν φανταστικές ιστορίες για την προσωπική και επαγγελματική τους ζωή και δε διστάζουν εν γνώσει τους να κοινοποιήσουν σε άλλα άτομα –που μπορεί να εργάζονται μαζί ή και να συντροφεύουν– τα ψέματά τους. Είναι οι λεγόμενοι μυθομανείς άνθρωποι, οι οποίοι έχουν μετατρέψει το ψέμα στη δική τους αλήθεια (Mather Saul, 2015). Είναι λοιπόν όλοι οι ενήλικες εν δυνάμει μυθομανείς;

Τα άτομα που καταφεύγουν σε ένα φανταστικό κόσμο και προτιμούν το ψέμα από την αλήθεια στην καθημερινότητά τους μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνονται ισορροπημένα και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χαρακτηριστούν σαγηνευτικά και χαρισματικά άτομα. Ο λόγος είναι γιατί το πρώτο διάστημα ο τρόπος που αφηγούνται τις ιστορίες τους είναι απόλυτα πιστευτός. Οι έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να προέρχονται από όλα τα μορφωτικά και κοινωνικοοικονομικά επίπεδα και σε κάποιες περιπτώσεις κατέχουν και υψηλόβαθμες εργασιακές θέσεις. Άλλες φορές μπορεί να πρόκειται για μοναχικά και κοινωνικά αποτραβηγμένα άτομα που έχουν επιλέξει να ζουν σε έναν πλαστό κόσμο  (Welsch, 2015). Οι άνθρωποι που επιλέγουν την ψεύτικη από την πραγματική ζωή είθισται να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και έντονο το αίσθημα της ατομικής ανεπάρκειας που μπορεί να προκλήθηκε από τραυματικές εμπειρίες κατά την παιδική ηλικία. Μερικές από τις αιτίες συνήθως είναι οι εξαιρετικά απαιτητικοί γονείς που έχουν πολύ υψηλές προσδοκίες από τα παιδιά τους, άτομα που μεγάλωσαν σε οικογενειακό πλαίσιο με ενδοοικογενειακή βία, η αδερφική αντιζηλία, η σύγκριση μεταξύ των αδερφών καθώς και η χρήση του ψεύδους εντός της οικογένειας ως μορφή επικοινωνίας (Tenney Healy, 2007). Επιπροσθέτως, η μυθομανία έχει σχετισθεί σε ορισμένες περιπτώσεις με μαθησιακές δυσκολίες, νοητική υστέρηση και με κάποιες διαταραχές προσωπικότητας, όπως είναι η μεταιχμιακή διαταραχή (Lincoln, 2013). Νευροψυχολογικά έχει διαπιστωθεί πως οι παθολογικοί ψεύτες έχουν λιγότερη φαιά ουσία στον προμετωπιαίο φλοιό. Το παραπάνω σχετίζεται με τη μάθηση της ηθικής συμπεριφοράς και το συναίσθημα μετάνοιας. Επομένως, τα άτομα που ζουν εθισμένα στο ψέμα έχουν λιγότερους ηθικούς φραγμούς και δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους (Welsch, 2015). Για ποιο λόγο λοιπόν κάποιος καταφεύγει εμμονικά στο ψέμα;

Ουσιαστικά τα άτομα αυτά επιδιώκουν να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής των υπολοίπων, γι’ αυτό και πολλές φορές διανθίζουν τις ιστορίες τους και τα φανταστικά τους επιτεύγματα με πολλές λεπτομέρειες. Προκειμένου να μην γίνουν αντιληπτά από τον περίγυρο εφευρίσκουν νέες ψεύτικες ιστορίες και ουσιαστικά ζουν σε ένα φαύλο κύκλο που οι ίδιοι δημιούργησαν. Αντλούν ιδιαίτερη ικανοποίηση όταν αντιλαμβάνονται πως έχουν την ικανότητα να εξαπατήσουν τους άλλους. Ακόμα, νιώθουν πως αυξάνεται η δημοτικότητα και η αποδοχή τους από τους άλλους, έστω μέσα από το ψέμα. Μια μερίδα αυτών δε διστάζει να προσποιηθεί ότι βρίσκεται σε κατάσταση σωματικής αδυναμίας ή αρρώστιας για να θυματοποιηθούν και να προκαλέσουν συναισθηματικές αντιδράσεις οίκτου από τα άτομα που τους περιβάλλουν. Σε κάθε περίπτωση, δείχνουν πως αναζητούν την αποδοχή των υπολοίπων και σε ατομικό επίπεδο προσπαθούν να ωραιοποιήσουν ή έστω να βελτιώσουν την πραγματικότητα που βιώνουν (Feldman, 2010). Ποια είναι η εξέλιξη αυτών των ανθρώπων;

Οι παθολογικοί ψεύτες στην πορεία αργά ή γρήγορα αποκαλύπτονται, καθώς από μόνοι τους πέφτουν σε αντιφάσεις. Ενώ δείχνουν ότι επιζητούν την αποδοχή των υπολοίπων πετυχαίνουν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης των υπολοίπων προς τους μυθομανείς σταδιακά ενισχύεται η μοναξιά και η ανασφάλεια που βιώνουν. Μπορεί να αντιδράσουν υπερβολικά αν νιώσουν πως χάνουν τον έλεγχο και πως έχουν γίνει αντιληπτά τα ψέματά τους. Είθισται να κατηγορούν τους άλλους για εμπάθεια προς το πρόσωπό τους και συχνά καταφεύγουν σε έντονο κλάμα για να προκαλέσουν και πάλι την προσοχή. Όταν δεν υπάρχει αμφιβολία πλέον για τα παθολογικά ψέματα που χρησιμοποίησαν προς τους άλλους μπορεί και να εξαφανιστούν, να παραιτηθούν από την εργασία τους και να αλλάξουν τόπο κατοικίας. Σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσμα είναι σχεδόν πανομοιότυπο: είναι αδύνατο αυτά τα άτομα να διατηρήσουν σταθερές και μακροχρόνιες σχέσεις, λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης προς το πρόσωπό τους (Lincoln, 2013). Τι μπορούμε να κάνουμε αν συνυπάρχουμε με ένα άτομο που λέει ψέματα σε παθολογικό βαθμό;

Η προσέγγιση αυτού του ατόμου θα πρέπει να γίνει με πολύ προσεκτικό τρόπο. Καλό είναι στην επικοινωνία μαζί του να γίνει σαφές ότι ο στόχος δεν είναι η ταπείνωση και η γελοιοποίησή του, αλλά η υποστήριξή του. Θα ήταν χρήσιμο να γίνει παραπομπή σε ειδικό ψυχικής υγείας, προκειμένου να βελτιωθεί η αυτοεικόνα του και να ενισχυθεί η αυτοεκτίμησή του. Επομένως, το ζήτημα είναι το άτομο να περάσει από την αυτοϋποτίμηση και την άρνηση στην αποδοχή του εαυτού και της πραγματικότητας (Welsch, 2015).

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Feldman, R. (2010). Liar: The truth about lying. London: Virgin books.

Mather Saul, J. (2015). Lying, misleading and what is said: An exploration in philosophy of language and in ethics. Oxford: Oxford University Press.

Lincoln, C. (2013). How to stop lying: The ultimate cure guide for pathological liars and compulsive lying disorder. South Carolina: Createspace Independent Publishing.

Tenney Healy, M. (2007). Pathological lying, accusation and swindling: A study in forensic psychology. Gloucester: Dodo Press.

Welsch, D. (2015). The pathological liar: An essential guide to understanding compulsive lying disorder. Brooklyn, N.Y.: LLC Publishing.