Αλεξάνδρα Δεδικούση
Κείμενο: Αλεξάνδρα Δεδικούση
Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Τίνα Δημοπούλου Μιχαλοπούλου
Φοιτήτρια Ψυχολογίας
Η περίοδος της εγκυμοσύνης εκλαμβάνεται, ως επί το πλείστον, ως ένα διάστημα εστιασμένο στη νέα ζωή που οι γυναίκες φέρουμε μέσα μας. Φυσικά, η σημαντικότητα αυτού του γεγονότος είναι τεράστια. Παρόλα αυτά, το ίδιο μας το σώμα βιώνει τεράστιες αλλαγές και ανακατατάξεις, τόσο σε φυσικό/οργανικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Ο στόχος του άρθρου είναι, λοιπόν, να αφήσει για λίγο το έμβρυο να αναπτύσσεται ήρεμα μέσα μας και να στρέψει τον προβολέα στο σκεύος του, το σώμα της εγκυμονούσας γυναίκας.
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: Η γυναίκα πριν μείνει έγκυος είχε ήδη ένα σώμα, με το οποίο είχε μια διαμορφωμένη σχέση, στο οποίο κατοικούσαν βιώματα, αναμνήσεις και αισθήσεις. Η εγκυμοσύνη, παρότι αλλάζει το κέντρο εστίασης στο έμβρυο, δεν καταργεί το παραπάνω φορτίο. Ίσα ίσα, το μεγεθύνει.
Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Κατά τη διάρκεια της κύησης αλλάζει τόσο η εικόνα του σώματος μας, όσο και η αίσθηση του, αλλά κάποιες αισθήσεις και ανάγκες παραμένουν οι ίδιες. Στην εγκυμοσύνη και κατά τον τοκετό αυξάνεται δραματικά ο αριθμός των ατόμων που επεμβαίνουν επάνω στο σώμα μας (επαγγελματίες υγείας). Τέλος, για το διάστημα που κυοφορούμε το παιδί μας, η κοινωνία εκλαμβάνει διαφορετικά το σώμα μας και αντιδρά διαφορετικά απέναντί του. Μιλούμε, λοιπόν, για τρεις διαστάσεις αλλαγής/σταθερότητας. Την προσωπική (πως αισθάνομαι και αντιλαμβάνομαι εγώ το σώμα μου), την ιατροκεντρική (πως αντιμετωπίζουν και χειρίζονται το σώμα μου οι επαγγελματίες που εμπλέκονται στη βιολογική διαδικασία της κύησης και του τοκετού) και την κοινωνική (πως αντιμετωπίζει το σώμα μου η κοινωνία και οι άνθρωποι που με περιβάλουν).
Κάθε διάσταση αξίζει να εξεταστεί ξεχωριστά, καθώς έχει διαφορετικό αντίκτυπο σε διαφορετικούς τομείς της εννοιολογικής κατασκευής του γυναικείου σώματος. Αρχικά, η προσωπική διάσταση της αντίληψης και αίσθησης του σώματος επηρεάζεται από αλλαγές τόσο στην εμφάνιση του, όσο και στη βιολογία του. Η έγκυος, σχεδόν άμεσα, βιώνει τεράστιες ορμονικές ανακατατάξεις, οι οποίες ενώ διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στη διατήρηση του εμβρύου σε καλή κατάσταση, δημιουργούν μεγάλη εσωτερική δυσαρμονία. Επηρεάζεται η διάθεση, η όρεξη, η σεξουαλικότητα και ουσιαστικά όλες οι βιολογικές ανάγκες και λειτουργίες. Ο τρόπος με τον οποίο τα παραπάνω επηρεάζονται είναι αυστηρά προσωπικός και ποικίλει ανάλογα με τη γυναίκα και την ιστορία που αυτή «κουβαλά». Σίγουρα πάντως διαταράσσεται η ομοιόσταση, η προβλεψιμότητα και η αυτοματοποίηση του σώματος όπως το γνωρίζαμε. Υπάρχουν, επομένως, ημέρες που δεν είναι καθόλου περίεργο η γυναίκα να αισθανθεί ότι το σώμα της δεν της ανήκει, δεν το γνωρίζει και δεν ξέρει πως να ανταποκριθεί στις ανάγκες του. Το σώμα αλλάζει έντονα και εξωτερικά, οι καμπύλες αμβλύνονται, τα οστά μετατοπίζονται, η κοιλιά μεγαλώνει, τα μαλλιά πέφτουν ή γεμίζουν, τα πόδια πρήζονται. Τα ρούχα μας δεν μας χωρούν πια, αναγκαζόμαστε να αλλάξουμε νούμερο, ίσως και στυλ ντυσίματος. Και αυτές οι αλλαγές συμβαίνουν όχι στο βάθος ετών, αλλά στο βάθος μόνο εννέα μηνών μιλάμε, λοιπόν, για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα και μια πολύ μεγάλη εξωτερική αλλαγή. Η αλλαγή αυτή έχει επιπτώσεις σε βαθιά ψυχολογικά εδάφη, όπως είναι η αυτονομία, η αυτοπεποίθηση, ο ερωτισμός, η αυτορρύθμιση.
Θα χαρακτήριζα σοκαριστικό το γεγονός ότι στο τέλος της εγκυμοσύνης μου δεν είμαι σε θέση να κόψω μόνη μου τα νύχια των ποδιών μου, το ότι δεν μπορώ να σηκωθώ από το κρεβάτι, το ότι η πολύ λεπτή μου μέση είναι πλέον το φαρδύτερο σημείο πάνω μου, το ότι άλλαξε το περπάτημα μου και μειώθηκαν φοβερά οι αντοχές μου, το ότι έχασα την ερωτική μου διάθεση και το ότι βασικές μου βιολογικές ανάγκες δεν καλύπτονται επαρκώς (ύπνος, σίτιση, αφόδευση). Είμαι πλέον κάτοικος ενός άλλου σώματος, το οποίο δε γνωρίζω και με το οποίο συχνά δεν είμαι ικανοποιημένη και, ταυτόχρονα, το σώμα μου είναι το ίδιο με πριν, έχει τις ίδιες ανάγκες, την ίδια αίσθηση και την ίδια ανταπόκριση σε ερεθίσματα. Πως, λοιπόν, αυτή η συνθήκη, η κατάσταση της αλλαγής/σταθερότητας την ίδια στιγμή να μην με επηρεάσει;
Ακούω ήδη τον αντίλογο άλλων γυναικών, οι οποίες θα πουν ότι υπερβάλλω ή ότι δεν δίνω την απαραίτητη προσοχή στο θαύμα που επιτελείται μέσα μου και εστιάζω στα επουσιώδη. Όπως ανέφερα ήδη, η κάθε γυναίκα έχει τη δική της ιστορία, τη δική της εγκυμοσύνη και το δικό της τοκετό και τα παραπάνω απέχουν παρασάγγας από τη μια γυναίκα στην άλλη. Και αυτό γιατί μιλάμε για μια καθολικά υποκειμενική εμπειρία. Η δική μου, επομένως, είναι αυτή. Έτσι διαμορφώνεται το αφήγημα της δικής μου εγκυμοσύνης και αυτό ήθελα να μοιραστώ. Φυσικά, αντιλαμβάνομαι τη ζωή μέσα μου, νιώθω τις κινήσεις του παιδιού μου, πνίγομαι από αγάπη για αυτό, αντιλαμβάνομαι τη μαγεία της γονιμότητας που με κατακλύζει. Όμως αυτό δε διαρκεί όλο το εικοσιτετράωρο και, προσωπικά, επιτρέπω στον εαυτό μου χρόνο και για την άλλη οπτική. Και αυτό γιατί, όταν ο τοκετός τελειώσει, θα έχω το παιδί μου δίπλα μου και το σώμα που είχα πριν μείνω έγκυος. Σε αυτό θα επιστρέψω. Γιατί, λοιπόν, να το ξεχάσω; Γιατί να σβήσω τη σχέση μου με αυτό, αφού εκεί μέσα θα κατοικώ μέχρι το βιολογικό μου θάνατο; Το σώμα μου εμπεριέχει το ψυχολογικό παιδί μου, τον εαυτό μου, που ήταν, είναι και θα είναι πάντα εκεί. Χρειάζεται την προσοχή μου και τη φροντίδα μου, ειδικά σε αυτήν την κατάσταση κρίσης. Το επίκεντρο έχει φύγει από αυτό και έχει μετακινηθεί στο έμβρυο, σε ένα μελλοντικό παιδί, σε έναν εν δυνάμει αντίζηλο. Όπως το μεγαλύτερο αδερφάκι περνά πάντα ένα διάστημα προσαρμογής με το μωρό, έτσι και το εσωτερικό μου παιδί δυσκολεύεται, ζηλεύει, φοβάται και έχει περιέργεια για τον νέο του και προσωρινό συγκάτοικο.
Προχωρώντας στην ιατροκεντρική διάσταση του σώματος στο προσκήνιο μπαίνει πολύς κόσμος. Ο/η γυναικολόγος, οι μαίες, οι υπεροχογραφιστές, οι νοσοκόμες των διαγνωστικών κέντρων που κάνουν αιμοληψίες, πιθανώς και ειδικευόμενοι ιατροί. Ο καθένας από αυτούς έχει τη δική του γραμμή μεταχείρισης του σώματος της εγκύου. Η γραμμή αυτή έχει να κάνει τόσο με το φύλο του, όσο και με τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις του για τη γυναίκα, το σώμα της και την επιστήμη που υπηρετεί. Ευτυχώς υπάρχουν επαγγελματίες υγείας που αφήνουν πολύ χώρο στην εγκυμονούσα να διαλέξει τον τρόπο μεταχείρισης που επιθυμεί. Δυστυχώς δεν είναι όλοι έτσι. Όταν, λοιπόν, ένας επαγγελματίας υγείας προσεγγίσει το σώμα της γυναίκας με σεβασμό και αποδοχή της άγνοιας του, άγνοια από την άποψη ότι το κάθε σώμα και η κάθε γυναίκα είναι εντελώς διαφορετική, τότε έχουμε μια καλή ισορροπία. Το συμβόλαιο παροχής υπηρεσιών συνάπτεται επί ίσοις όροις, εξετάζονται οι ιατρικές πεποιθήσεις του επαγγελματία σε συνδυασμό με τις ανάγκες και τα όρια της γυναίκας, βρίσκεται μια χρυσή τομή και η γυναίκα κυοφορεί και τίκτει σε κλίμα ασφάλειας, εμπιστοσύνης και ενδυνάμωσης. Όταν όμως, οι ανάγκες της μητέρας δεν εισακούονται και ο επαγγελματίας υγείας είναι άκαμπτος σχετικά με τις γνώσεις και τα πρωτόκολλα που χρησιμοποιεί, τότε έχουμε κατ΄ανάγκη μια συνθήκη βιασμού. Χρησιμοποιώ πολύ συνειδητά την παραπάνω λέξη και την υποστηρίζω ακράδαντα. Οι εξετάσεις, οι κινήσεις και οι χειρισμοί των επαγγελματιών υγείας κατά τη διάρκεια της κύησης και του τοκετού αφορούν ένα πολύ ευαίσθητο ανατομικό σημείο, το οποίο φέρει βιώματα και αναμνήσεις, το οποίο επηρεάζεται έντονα από το συναίσθημα και επηρεάζει άμεσα το έμβρυο. Κινήσεις χωρίς προηγούμενη ενημερωμένη συγκατάθεση από την επίτοκο, άγριες ή επίπονες παρεμβάσεις στο όνομα της ιατρικής που δεν εξηγούνται πλήρως, επώδυνες διαδικασίες, οι οποίες γίνονται στην καλύτερη περίπτωση ανεκτές από τη γυναίκα, επηρεάζουν και ξυπνούν μνήμες. Μνήμες σεβασμού των αναγκών της και ασφαλών πλαισίων ή, αντίθετα, μνήμες φόβου, τραυμάτων και πόνου που η ίδια έχει βιώσει. Όταν εκπληρώνεται το πρώτο σενάριο, τότε η γυναίκα κυοφορεί και γεννά μεγαλειωδώς, χρησιμοποιώντας όλη της τη μαγική δύναμη, όλο της το απόθεμα σοφίας. Γεννά δυνατή και περήφανη και οι ουλές, τα τσιμπήματα και τα τραύματα γίνονται παράσημα στα ήδη υπάρχοντα που φορά. Γιατί δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι οι επαγγελματίες υγείας είναι δίπλα στη γυναίκα για να τη βοηθήσουν να γεννήσει, όχι για να γεννήσουν μαζί. Κάθε γυναίκα γεννά μόνη της το παιδί της. Οι υπόλοιποι βοηθούν τη διαδικασία ή επεμβαίνουν με ιατρικές πράξεις σε κάποιο επείγον. Μπράβο τους και τους ευχαριστούμε. Όταν, όμως, εκπληρώνεται το κακό σενάριο, το σενάριο της βίας, ιατρικής ή μαιευτικής, τότε η γυναίκα γεννά σε μαρασμό, σε φόβο και αποδυνάμωση, γεννά χωρίς επίγνωση και σύνδεση με το έμβρυο ή με το σώμα της, γεννά για να τελειώνει και να λυτρωθεί, να σταματήσει αυτή η έφοδος. Και φυσικά, η παραπάνω διαδικασία καταγράφεται τόσο εντός της σαν ακρωτηριασμός, όσο και εντός του εμβρύου, το οποίο έχει ήδη μνήμη του περιβάλλοντος της μήτρας και άρα και του τοκετού, βίωμα μη λεκτικό και ασυνείδητο που διαμορφώνει βασικές πτυχές της ιδιοσυγκρασίας του, της σωματικής και ψυχολογικής του ανάπτυξης.
Και πάλι οφείλω να διευκρινίσω ότι το σενάριο του βέλτιστου τοκετού και της παρακολούθησης κύησης είναι βαθιά υποκειμενικό και δεν υπάρχουν στεγανά. Προς αποφυγή, όμως, κάθε βιασμού χρειάζεται, πρωτίστως, ένα άτομο που δεν θέλει να βιάσει και ένα άτομο που δεν θέλει να βιαστεί. Στην περίπτωση της εγκυμοσύνης οφείλουμε να έχουμε έναν επαγγελματία υγείας που δεν θέλει να παρέμβει παραπάνω από το απαραίτητο και φέρει σεβασμό απέναντι στη γυναίκα και μία γυναίκα που γνωρίζει τι θέλει, τι δεν θέλει και δεν φοβάται να πει όχι. Από προσωπική σκοπιά, φυσικά και ανέχτηκα αναρίθμητα τσιμπήματα εξετάσεων για να δω εάν το παιδί μου είναι καλά και δέχομαι και θα δεχτώ συγκεκριμένες ιατρικές παρεμβάσεις, οι οποίες μου έχουν αναλυθεί και στις οποίες συγκαταθέτω ενεργά και ενημερωμένα. Δεν θα ανεχτώ, όμως αδικαιολόγητες και επώδυνες διαδικασίες, οι οποίες μου επιβάλλονται στο όνομα της αυθεντίας του κάθε επαγγελματία ή στο όνομα πρωτοκόλλων. Σκοπεύω να θυμάμαι τον τοκετό μου με συγκίνηση, αγάπη και περηφάνια. Όχι με φόβο, ντροπή και ταπείνωση.
Τέλος, υπάρχει η κοινωνική διάσταση του σώματος της εγκύου, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο το αντιλαμβάνονται οι κοντινοί της άνθρωποι, αλλά και η κοινωνία εν γένει. Και πάλι έχουμε το δίπολο αλλαγής/σταθερότητας, καθότι, ο σύζυγος μου συνεχίζει να αγαπά εμένα και το σώμα μου, να το αναγνωρίζει και να του είναι οικείο, αλλά ταυτόχρονα βρίσκεται αντιμέτωπος με μεγάλες αλλαγές, στις οποίες ενίοτε δε γνωρίζει πως να ανταποκριθεί. Η έκφραση της σεξουαλικότητας θέλοντας και μη αλλάζει, οι κινήσεις περιορίζονται, η διάθεση προσαρμόζεται με βάση τη διάθεση της εγκύου. Πολλά ζευγάρια κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης βιώνουν σεξουαλικό μαρασμό, άλλα σεξουαλική ανάπτυξη. Και πάλι, βαθιά υποκειμενικό. Οι φίλες μου, οι δικοί μου άνθρωποι γνωρίζουν καλά ότι το σώμα μου είναι το ίδιο με πριν, απλά σε άλλη κατάσταση, παρόλα αυτά δεν μπορούν παρά να αντιδράσουν με θαυμασμό στην κοιλιά μου που μονίμως μεγαλώνει, έχουν την ανάγκη να την αγγίξουν ή αντίθετα αποφεύγουν να νιώσουν την αίσθηση του εμβρύου να κινείται γιατί είναι πολύ περίεργο για αυτούς. Ποτέ κανείς δεν αντιμετώπισε έτσι την κοιλιά μου, είναι η πρώτη φορά και, όπως σε κάθε δράση υπάρχει αντίδραση, έτσι και εγώ ανταποκρίνομαι διαφορετικά σε όλες αυτές τις νέες συμπεριφορές. Η κοινωνία, το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, με κοιτά και μου απευθύνεται διαφορετικά. Κάποιες φορές με περισσότερη καλοσύνη και γλυκύτητα, παραχωρώντας μου τη σειρά στο ταμείο, χαμογελώντας μου. Κάποιες φορές αγνοώντας τη δυσκολία μου να σταθώ όρθια και βάζοντας πρώτη την προσωπική του ανάγκη, αγνοώντας ή αποσεξουαλικοποιώντας με. Συχνά δεν ξέρω πως να απαντήσω στις παραπάνω συμπεριφορές. Νιώθω αντικρουόμενα αισθήματα, ευγνωμοσύνη για τη σειρά που παραχώρησαν και δυσκολία να αποδεχθώ τη διευκόλυνση, θυμό όταν δεν μου δίνουν προτεραιότητα και ανακούφιση που δεν γυρνούν όλα τα κεφάλια προς την κοιλιά μου, πολύτιμη όταν με κοιτούν άγνωστοι στο δρόμο και χαμογελούν και άσχημα όταν δεν με αντιμετωπίζουν ως γυναίκα αλλά ως αποσεξουαλικοποιημένη μέλλουσα μητέρα. Συμβαίνει, δηλαδή, μια διαρκής μεταβολή των ταυτοτήτων μου και των αναπαραστάσεων που εγώ και οι άλλοι φέρουν για εμένα, μια μεταβολή που σε έναν βαθμό θα πάψει μετά τον τοκετό και ταυτόχρονα θα με ακολουθεί για πάντα γιατί πλέον θα είμαι και μητέρα.
Νομίζω ότι η πιο υγιής προσωπική απάντηση στα παραπάνω διλήμματα είναι μία: αυτή της αύξησης και όχι της ελάττωσης. Θέτω σαν προσωπικό μου στόχο να προσθέσω ταυτότητες και όχι να πετάξω παλιές, να προσθέσω διεκδίκηση και ενδυνάμωση στο ψυχικό δυναμικό μου και όχι να αφαιρέσω απόθεμα, να επεκτείνω την ικανότητα μου να με αντιλαμβάνομαι ως όμορφη με τη φουσκωτή μου κοιλιά και όχι να με περιορίζω στη λεπτή μου μέση. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μετά τον τοκετό, έρχεται η περίοδος της λοχείας, η οποία χαρακτηρίζεται επίσης από μεγάλες αλλαγές προς την άλλη κατεύθυνση πια. Ο τοκετός είναι η αρχή της μετάβασης και η εγκυμοσύνη ο προθάλαμος. Και δεν υπάρχει δυσκολότερο και πιο όμορφο πράγμα από μια γυναίκα που εξελίσσεται μέσα από τις συγκυρίες ζωής της, θετικές και αρνητικές και ανθίζει εντός τους.
Τέλος, πιστεύω απόλυτα ότι η πιο υγιής κοινωνική απάντηση είναι αυτή του σεβασμού: ο επαγγελματίας υγείας, ο σύζυγος, η φίλη, η μητέρα οφείλουν να αντιμετωπίσουν πρωτίστως με σεβασμό την έγκυο γυναίκα. Οι γυναίκες να σεβαστούν ότι η γνώση που πιθανώς οι ίδιες φέρουν για την εγκυμοσύνη μπορεί να μη συνάδει με την υποκειμενική πραγματικότητα της εγκύου και ότι οι αναπαραστάσεις και οι προσδοκίες που έχουν ενδέχεται να μην είναι κοινές με την γυναίκα απέναντί τους που κυοφορεί. Οι άνδρες ότι όση επιστημονική γνώση και να έχουν, στερούνται ενός βασικού δεδομένου και αυτό είναι η διαφορά στην ανατομία και τη χημική ισορροπία του οργανισμού. Το αιδοίο μας οδηγεί στον κόλπο και αυτός στον τράχηλο και στη μήτρα, είμαστε όντα εσωτερικά, με πρόσβαση στα σπλάχνα μας. Όσο καλά και να έχεις μελετήσει την επιστήμη της ιατρικής, δε γνωρίζεις πως είναι η αίσθηση της κίνησης ενός ανθρώπου μέσα σου ή η αίσθηση των συσπάσεων και του πόνου του τοκετού. Σεβασμός, λοιπόν, πριν την επιστημονική αυθεντία ή καλύτερα σε συνδυασμό με αυτήν, ώστε να δώσουμε, να δώσετε σε κάθε έγκυο γυναίκα την δύναμη και την ευκαιρία να κάνει το ακατόρθωτο: να δημιουργήσει, να διατηρήσει και να εμφανίσει νέα ζωή.