Προσφυγική κρίση και ψυχική υγεία, ιστορίες ειδικών ψυχικής υγείας από τη πρώτη γραμμή

Άρθρο: Γεώργιος Κιτσαράς
Ψυχολόγος, Υπ. Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ

Οι πρόσφυγες δεν είναι νέο φαινόμενο, από την αρχαιότητα υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων οι οποίοι άφησαν τις πατρίδες τους προκειμένου να αποφύγουν  εκδιώξεις και αναζήτησαν καταφύγιο σε τρίτες χώρες (Tribe, 2002). Οι πρόσφυγες δεν αποφεύγουν μόνο εκδιώξεις λόγω των πολιτικών, θρησκευτικών ή κοινωνικών τους δραστηριοτήτων και πεποιθήσεων αλλά πόλεμο και εσωτερικές αναταρραχές (Tribe, 2002). Οι πρόσφυγες διαφέρουν από τους μετανάστες καθότι οι δεύτεροι στη πλειοψηφία τους επιλέγουν να αφήσουν τη πατρίδα τους και συνήθως έχουν την ευκαιρία να οργανώσουν την όλη διαδικασία από πρακτική και ψυχολογογική άποψη (Tribe, 2002). Από την άλλη πλευρά οι πρόσφυγες στη πλειονότητά τους λόγω φόβου για την επιβιώσή τους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους χωρίς σχεδιασμό και χωρίς γνώση του τελικού προορισμού. Η αναγκαστική αυτή απόφαση συνδέεται με σειρά σωματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών άμεσων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων όπως ψυχολογικά τραύματα, απώλεια, θάνατο, κοινωνικό στιγματισμό, εκδιώξεις, ρατσισμό, κοινωνικό αποκλεισμό, οικονομικές δυσκολίες και εν γένει αβεβαιότητα για το μέλλον (Abou-Saleh & Hughes, 2015; Tribe, 2002). Επιπρόσθετα όλες αυτές οι επιπτώσεις οδηγούν σε αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης ψυχικών διαταραχών ιδιαιτέρως κατάθλιψης, αγχωδών διαταραχών και διαταραχής μετατραυματικού στρες (Abou-Saleh & Hughes, 2015; Fazel & Stein, 2002).

Σήμερα, εκτιμήσεις για τον ακριβή αριθμό των προσφύγων κυμαίνονται από 23 έως και 50 εκατομμύρια (UNCHR, 2016). Στη περίπτωση της Ευρώπης το σημερινό ενδιαφέρον εστιάζεται περισσότερο σε πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή και κυρίως από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Το 2015, συνολικά 1.015.078 πρόσφυγες αφίχθηκαν στην Ευρώπη κυρίως μέσω Ελλάδας και Ιταλίας ενώ παράλληλα περίπου 4.000 άτομα βρήκαν τραγικό θάνατο κατά τη προσπαθεία τους να διασχίσουν τα νερά του Αιγαίου ή της Μεσογείου και να φτάσουν σε ευρωπαικό έδαφος (UNCHR, 2016). Δύο είναι τα κύρια συστατικά τα οποία πυροδότησαν και εν συνεχεία συντηρούν τη παρούσα προσφυγική κρίση την οποία καλείται να διαχειριστεί η Ευρώπη: α. η συνεχιζόμενη κοινωνική και πολιτική αναταραχή στις δοκιμαζόμενες από μακροχρόνιες πολεμικές συγκρούσεις χώρες και β. η ανάπτυξη και εγκαθίδρυση ακραίων καταπιεστικών και τρομοκρατικών κινημάτων τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στην Αφρική (Amnesty International, 2015).

Ιστορίες από τη πρώτη γραμμή

Ως επακόλουθο της ροής προσφύγων προς την Ευρώπη τόσο στις χώρες υποδοχής όσο και στις χώρες τελικού προορισμού μία τεράστια ανθρωπιστική προσπάθεια είναι σε εξέλιξη προκειμένου να υποστηριχτούν και να βοηθηθούν αυτοί που το έχουν ανάγκη. Σε αυτή τη προσπάθεια εκατοντάδες ειδικοί ψυχικής υγείας, κυρίως ψυχολόγοι, δίνουν καθημερινά μάχη προκειμένου να αξιολογήσουν, υποστηρίξουν και βοηθήσουν πρόσφυγες άνδρες, γυναίκες και παιδιά οι οποίοι παρουσιάζουν ποικίλλα και διαφορετικής βαρύτητας προβλήματα. Οι σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις της αναγκαστικής μετακίνησης για τους πρόσφυγες έχουν ερευνηθεί και καταγραφεί σε βάθος. Εκτός της έρευνας των επιπτώσεων για τους ίδιους τους πρόσφυγες είναι σημαντικό να παρουσιάζονται ιστορίες και απόψεις ειδικών ψυχικής υγείας οι οποίοι εμπλέκονται στη γιγαντιαία αυτή προσπάθεια παροχής βοήθειας. Οι ειδικοί ψυχικής υγείας λόγω του φόρτου εργασίας έχουν περιορισμένες δυνατότητες να μοιραστούς τις προσωπικές τους ιστορίες και μέσα από αυτές να ευαισθητοποιήσουν το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο αναφορικά με τα σημαντικότατα προβλήματα, ψυχολογικά και μη, τα οποία αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες.

Στις παραγράφους που ακολουθούν θα παρουσιαστούν οι ιστορίες 2 ψυχολόγων, από την Ελλάδα και από τη Γερμανία οι οποίες εργάζονται με πρόσφυγες, σε μία προσπάθεια ανάδειξης των καθημερινών προσωπικών και επαγγελματικών δυσκολιών που καλούνται να διαχειριστούν. Η επιλογή της Ελλάδας και της Γερμανίας δεν είναι τυχαία αλλά βασίζεται στο γεγονός ότι οι δύο αυτές χώρες αποτελούν δύο ξεχωριστά σημεία στο μακρύ και δύσκολο ταξίδι των προσφύγων. Η Ελλάδα αποτελέσε κατά το 2015 τη βασική πύλη εισόδου στην Ευρώπη (μία πύλη που σε περίπτωση κατάρρευσης της συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας θα αναδειχθεί εκ νέου σε βασική πύλη εισόδου) ενώ η Γερμανία για τη μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων απότελεσε και αποτελεί το ποθητό τελικό προορισμό. Οι δύο προσωπικές ιστορίες που ακολουθούν, παρά τις επιμέρους διαφορές τους, κινούνται στον ίδιο άξονα όπου προσωπικές και επαγγελματικές δυσκολίες περιπλέκονται με αποτέλεσμα τα όρια του προσωπικού και του επαγγελματικού να είναι συχνά δύσκολο να διαφοροποιηθούν. Πρόκεται για δύο προσωπικές ιστορίες, από δύο ψυχολόγους, σε δύο διαφορετικές χώρες της Ευρώπης με πολλά να τις χωρίζουν αλλά με μία πρωτοφανής ανθρωπιστική κρίση να τις ενώνει με τον πλέον ανέλπιστό τρόπο.

Α. Ελλάδα: μία ιστορία από το σημείο πρώτης επαφής με την Ευρώπη

Η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων που εισήλθαν στην Ευρώπη κατά το 2015 είχε τη πρώτη του επαφή με τη Γηραιά Ήπειρο σε κάποιο από τα Ελληνικά νησιά του Βορείου Αιγαίου. Στα νησιά αλλά και σε περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας τους περίμεναν πλήθος κατοίκων, εθελοντών και εργαζόμενων από κυβερνητικές και μη οργανώσεις και οργανισμούς προκειμένου να τους βοηθήσουν. Μία από αυτές τις οργανώσεις είναι το Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύγης Θεσσαλονίκης το οποίο ιδρύθηκε το 2011 στην έναρξη της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης στην Ελλάδα με στόχο τη παροχή βοήθειας σε μετανάστες, πρόσφυγες και άλλες ευάλωτες ομάδες.

Η Αναστασία Αβραμίδου, εθελόντρια ψυχολόγος με την ομάδα ψυχικής υγείας του Κοινωνικού Ιατρείου Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης, μοιράστηκε τη προσωπική της ιστορία δουλεύοντας με πρόσφυγες αλλά και το ευρύτερο αίσθημα εντός των ειδικών και των δομών ως προς τις δυσκολίες και τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες. Επίσης, πρόσεφερε τη δική της οπτική αναφορικά με τις επιπτώσεις σε συναισθηματικό και προσωπικό επίπεδο για τους ειδικούς ψυχικής υγείας οι οποίοι εργάζονται και βοηθούν χιλιάδες εξαθλιωμένους και ψυχικά τραυματισμένους ανθρώπους.

«Η αλήθεια είναι ότι στη περίπτωση των προσφύγων που βρίσκονται στην Ελλάδα έχουν γίνει περιορισμένες καθαρά ψυχολογικές παρεμβάσεις. Η πλειοψηφία των προσφύγων ανυπομονεί να αναχωρήσει από τη χώρα και να συνεχίσει το ταξίδι του με αποτέλεσμα να υπάρχει λίγος χρόνος για ουσιαστικές ψυχολογικές αξιολογήσεις και υποστήριξη. Παρά τις δυσκολίες και τους περιορισμούς πολλοί ειδικοί ψυχικής υγείας εμπλέκονται ενεργά στη παροχή βοήθειας και ψυχολογικής υποστήριξης τόσο στα νησιά όσο και στις πόλεις. Μέσα από τις δικές μου εμπειρίες, μπορώ να πω ότι οι πρόσφυγες, στο μεγαλύτερο μέρος τους, δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να κατανοήσει και να βιώσει τις τρομαχτικές εμπειρίες και δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Είναι σαν να βρίσκονται σε έναν άτυπο ¨αυτόματο πιλότο¨ όπου ο μόνος στόχος τους είναι να φτάσουν σε κάποια από τις χώρες της Βορείου Ευρώπης, χωρίς να επιτρέπουν στο ενδιάμεσο οποιοδήποτε βαθμό αυτογνωσίας. Στην ουσία πρόκεται για έναν μηχανισμό άμυνας απέναντι στις συνέπειες της συνειδητοποίησης των όσων έχουν περάσει μέχρι στιγμής.

Φαντάσου για παράδειγμα μία οικογένεια από ένα μικρό χωρία στη Συρία, η οποία λόγω του πολέμου έχει χάσει κυριολεκτικά τα πάντα και εξ’ αυτού αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα και να ξεκινήσει το μακρύ και δύσκολο ταξίδι για να φτάσει στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, και συνήθως στο πέρασμα από τη Τουρκία στην Ελλάδα, η ίδια οικογένεια χάνει ένα από τα μέλη της, ένα από τα μικρά παιδιά της για παράδειγμα. Σε αυτή τη περίπτωση, η οικογένεια συνεχίζει το ταξίδι της, δεν υπάρχει εναλλακτική άλλωστε, και αναγκάζεται να αφήσει σε μία άγνωστη χώρα ένα νεκρό παιδί, χωρίς χρόνο να οργανώσει την κηδεία του και χωρίς να γνωρίζει εάν θα μπορέσει να επισκεφθεί ή ακόμα και να βρει το σημείο που ενταφιάστηκε η σωρός του. Αυτός ο βαθμός απώλειας και πένθους είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί σε κανονικές συνθήκες, πόσο μάλλον όταν κανείς ταξιδεύει χιλιάδες χιλιόμετρα διασχίζοντας ηπείρους για να είναι ασφάλης. Οι πρόσφυγες, στη πλειοψηφία τους, προκειμένου να επιβιώσουν καλούνται να διαχειριστούν και να ξεπεράσουν την εξαθλίωση, τη μιζέρια, τις μνήμες του πολέμου και της φυγής αλλά και βαθιές κοινωνικές και ιερές παραδόσεις όπως την εγκατάλειψη ενός νεκρού παιδιού σε μία ξένη και αλλόθρησκη χώρα χωρίς τη δυνατότητα ταφής. Κατά την απόψη μου, αυτές οι συντριπτικές και πρωτοφανείς αλλαγές και οι βαθιές ψυχικές πληγές τους αναγκάζουν να παραμένουν σιωπηλοί και μακρυά από οποιαδήποτε προσπάθεια συνειδητοποίησης. Ως εκ τούτου αποφεύγουν να έρθουν σε ουσιαστική επαφή με τους ειδικούς ψυχικής υγείας πριν ολοκληρώσουν το ταξίδι τους.

Αναφορικά με τις συνεχιζόμενες προσπάθειες στην Ελλάδα, κατά τη γνώμη μου, εκτυλίσσεται μία πρωτοφανής σε μέγεθος επιχείρηση παροχής βοήθειας και υποστήριξης για τους πρόσφυγες. Αυτή η επιχείρηση συνεπικουρείται από διεθνείς οργανισμούς, κινήματα αλληλεγγύης και προπάντων από τους κατοίκους των επιμέρους περιοχών τόσο στα νησιά όσο και στην ηπειρωτική χώρα. Ειδικά στη περίπτωση των κατοίκων και των τοπικών κοινωνιών υπάρχει ένα πρωτοφανές επίπεδο συμπάθειας και υποστήριξης με κάθε δυνατό τρόπο από τη πραγματοποίηση θαλάσσιων περιπολιών, τη συμμετοχή σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης μέχρι τη παροχή γευμάτων, τροφίμων, ρούχων και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης. Πολίτες όλων των ηλικιών στα νησιά της Λέσβου, της Κω, της Χίου αλλά και στην ηπειρωτική χώρα σπεύδουν, όποτε και αν χρειαστεί, στο να βοηθήσουν αυτούς που το έχουν ανάγκη. Μητέρες και γιαγιάδες πλένουν ρούχα, ταίζουν βρέφη και μαγειρεύουν γεύματα για τους εξαθλιωμένους και δοκιμαζόμενους πρόσφυγες. Μαθητές, φοιτητές, ηλικιωμένοι και προσωπικό των σωμάτων ασφαλείας αγκαλιάζουν και κλαίνε μαζί με τους πρόσφυγες δίπλα στη σωρό αυτών που δεν τα κατάφεραν. Άνθρωποι που δεν ξέρουν ο ένας τον άλλο και μπορεί να μην ξανά βρεθούν ποτέ στη ζωή τους μοιράζονται τις τραγικές και πανανθρώπινες στιγμές της απώλειας, του θανάτου και του πένθους. Παρότι αυτά τα παραδείγματα δεν εμπεριέχουν δομημένες ψυχολογικές παρεμβάσεις, είναι κατά τη γνώμη μου πολύ πιο ουσιαστικές. Η σπουδαιότητά αυτών των παραδειγμάτων έγκειται στο γεγονός ότι οι πρόσφυγες, όταν επιτέλους φτάσουν στην Ευρώπη, χρειάζονται να γίνουν δεκτοί από άτομα τα οποία δείχνουν συμπάθεια και ανθρωπιά για τα όσα αντιμετωπίζουν. Οι πρόσφυγες στη πλειονότητά τους βρίσκονται σε κατάσταση σοκ και επομένως δεν υπάρχει λόγος για καθαρά ψυχολογικές παρεμβάσεις. Ως ειδικός ψυχικής υγείας μπορώ ξεκάθαρα να δω τα άμεσα και μακροπρόθεσμα ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα τα οποία θα κληθούν να διαχειριστούν, αλλά οι δομημένες και καθαρά ψυχολογικές παρεμβάσεις μπορούν να περιμένουν. Η πλειονότητα των προσφύγων έχει αρχίσει ή έχει πλήρως χάσει τη πίστη της στις καλές πτυχές της ανθρώπινης φύσης. Μέσα από μία θετική, υποστηρικτική και ανθρώπινη προσέγγιση μπορούμε να τους επανασυστήσουμε σε έναν ανθρώπινο, χαρούμενο και αλτρουιστικό κόσμο και να δημιουργήσουμε μία νέα, πιο θετική, οπτική στη ζωή τους.»

Β. Γερμανία: μια ιστορία από το τελικό προορισμό

Η Ελλάδα, για τους περισσότερους πρόσφυγες, είναι ένας ενδιάμεσος σταθμός, από τον οποίο θέλουν να φύγουν όσο το δυνατόν συντομότερα. Ο τελικός προορισμός-στόχος για τους περισσότερους παραμένουν οι χώρες της Βορείου Ευρώπης, κατά κύριο λόγο η Γερμανία και η Σουηδία. Στη περίπτωση της Γερμανίας κρατικοί όσο και μη κυβερνητικοί οργανισμοί βοηθούν και στηρίζουν τους πρόσφυγες κατά τη διαδικασία κοινωνικής εισδοχής σε μία νέα χώρα με νέα ήθη, έθιμα και τρόπο ζωής. Μία εθελόντρια κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια σε έναν από αυτούς τους εμπλεκόμενους οργανισμούς, στους Γιατρούς του Κόσμου, μοιράστηκε τη προσώπική της ιστορία αναφορικά με τα προβλήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες στο τελικό τους προορισμό αλλά και τις προσωπικές και επαγγελματικές δυσκολίες τις οποίες καλείται η ίδια να διαχειριστεί.

«Όταν επιτέλους οι πρόσφυγες φτάσουν σε κάποιον σιδηροδρομικό σταθμό στη Γερμανία ή σε έναν αντίστοιχτο τερματικό στη Σουηδία υπάρχει ένα κυρίαρχο αίσθημα ότι το ταξίδι τους και οι δυσκολίες τους πλέον τέλειωσαν και ότι μπορούν πλέον να ξαναχτίσουν τις ζωές τους. Δυστηχώς η πραγματικότητα είναι ότι μία τεράστια λίστα προβλημάτων και δυσκολιών περιμένει κάθε πρόσφυγα από τη στιγμή που ολοκληρώνει το ταξίδι του. Αυτά τα προβλήματα και οι δυσκολίες περιλαμβάνουν ζητήματα που αφορούν τη προσαρμογή σε μία νέα χώρα, το κοινωνικό στιγματισμό και κοινωνικό αποκλεισμό σε ολοένα και πιο εχθρικές κοινωνίες καθώς και μία σειρά από προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας ως απόρροια της αναγκαστικής φυγής και του δύσκολου ταξιδιού. Αναφορικά με θέματα ψυχικής υγείας, στο σύνολο των κλινικών των Γιατρών του Κόσμου σε όλες τις μεγάλες Γερμανικές πόλεις, υπάρχει τεράστια ζήτηση για ψυχολογικές εκτιμήσεις και παρεμβάσεις. Σε ακολουθία των συμπερασμάτων παλαιότερων ερευνών, πολλοί πρόσφυγες παρουσιάζουν αυξημένα ποσοστά ψυχικού τραύματος και διαταραχής μετατραυματικού στρες είτε ως αποτέλεσμα των εμπειριών στη πατριδά τους είτε λόγω της εξαθλίωσης και της ταλαιπωρίας που υπέστησαν κατά τη διάρκεια του μακρινού και δύσκολου ταξιδιού προς την Ευρώπη. Πολλοί από τους πρόσφυγες που επισκέπτονται τις κλινικές μας έχουν βιώσει απώλεια είτε ανθρώπινη είτε υλική. Κάθε πρόσφυγας, μηδενός εξαιρουμένου, έχει χάσει το σπίτι του, τη ρουτίνα του και σε πολλές περιπτώσεις μέλη της οικογένειάς του, φίλους ή και συγγενείς. Η απώλεια σε συνδυασμό με τις δυσκολίες του ταξιδιού, την πίεση και την αβεβαιότητα οδηγούν και στην εμφάνιση αυξημένων ποσοστών κατάθλιψης και αγχωδών διαταραχών μεταξύ των προσφύγων. Σε πολλές περιπτώσεις τα συμπτώματα τα οποία βιώνουν οι πρόσφυγες είναι πολύ πιο εμφανή τώρα, στον τελικό προορισμό, καθώς οι πρόσφυγες επιτρέπουν στον εαυτό τους να χαλαρώσει και να συνειδητοποιήσει το μέγεθος και τις συναισθηματικές επιπτώσεις των όσων βίωσαν το προηγούμενο διάστημα.

Παρότι ένα μεγάλο μέρος των προσφύγων αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας, με ορισμένα από αυτά να είναι ιδιαιτέρως σοβαρά, πολλοί πρόσφυγες έχουν δυσκολία στο να αναζητήσουν βοήθεια κυρίως λόγω πολιτισμικών διαφορών στην κατανόηση και προσέγγιση θεμάτων ψυχικής υγείας. Επιπρόσθετα, πολλοί από τους πρόσφυγες που φτάνουν στη Γερμανία είναι άνδρες με αποτέλεσμα ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία στο να αναγνωρίσουν τα προβλήματά τους, να αναζητήσουν θεραπεία και να ανοιχτούν συναισθηματικά ειδικά στη περίπτωση που ο ειδικός ψυχικής υγείας είναι γυναίκα. Ένα μεγάλο τμήμα των προσφύγων με προβλήματα ψυχικής υγείας θα αναζητήσει αρχικά βοήθεια μέσα από τις ιατρικές και όχι τις ψυχολογικές υπηρεσίες καθότι έχει δυσκολία στο να κατανοήσει τη πηγή του προβλήματος. Αυτή είναι μία αρκετά συνηθισμένη τακτική ακόμα και για το γηγενή πληθυσμό. Μετά την αρχική ιατρική εξέταση, η συνεπακόλουθη παραπομπή σε ειδικό ψυχικής υγείας, σε πολλές περιπτώσεις, δημιουργεί εντάσεις και αρνητική στάση καθώς για ένα μεγάλο μέρος των προσφύγων τα προβλήματα ψυχικής υγείας αποτελούν θέμα ταμπού και όσοι αναζητούν θεραπεία συχνά βιώνουν κοινωνικό στιγματισμό και αποκλεισμό. Ακόμα και όταν κάποιος πρόσφυγας αποδέχεται τη παραπομπή σε ειδικό ψυχικής υγείας τα γλωσσικά εμπόδια και οι πολιτισμικές διαφορές οδηγούν σε επιπρόσθετα προβλήματα συμπεριλαμβανομένων δυσκολιών στην έκφραση των συμπτωμάτων, στην κατανόηση των θεραπευτικών διαδικασίων και εν γένει στη θεραπευτική σχέση θεραπευτή-θεραπευόμενου. Όλα αυτά τα εμπόδια και οι δυσκολίες έχουν επαγγελματικές και προσωπικές προεκτάσεις για όσους εργάζονται με πρόσφυγες. Σχεδόν σε καθημερινή βάση καλούμαι να διαχειριστώ την αδυναμία να βοηθήσω έμπρακτα αυτούς που το χρειάζονται και να αντιμετωπίσω αισθήματα ανικανότητας και απογοήτευσης.

Εκτός των αισθημάτων ανικατότητας και απογοητεύσης μία ακόμη παράμετρος προσωπικών δυσκολιών λόγω της επαγγελματικής εμπλοκής μου με πρόσφυγες είναι οι απειλές και ο στιγματισμός από ακραία τμήματα των τοπικών κοινωνιών. Προσωπικά έχω βιώσει τόσο προσωπικές απειλές όσο και στοχοποίηση λόγω των δραστηριοτήτων μου στην κλινική των Γιατρών του Κόσμου. Η συντριπτική πλειοψηφία των Γερμανών παραμένει θετική και ανοιχτή στους πρόσφυγες ωστόσο, όπως σε κάθε κοινωνία έτσι και στη Γερμανία, ακροδεξία και ακραία στοιχεία εναντιώνονται στη πολιτική υποδοχής προσφύγων. Για κάθε πολίτη και επαγγελματία που ανοιχτά εμπλέκεται στη παροχή βοήθειας για τους πρόσφυγες αυτές οι απειλές έχουν μικρό αντίκτυπο. Ως επαγγελματίες και ως άνθρωποι πρέπει να συνεχίσουμε να βοηθάμε αυτούς που το έχουν ανάγκη αδιαφορόντας για το ρίσκο και τις συνέπειες. Εάν επιτρέψουμε στο φόβο να κυριαρχήσει και να επηρεάσει την ανθρωπιά μας και τις επαγγελματικές υποχρεώσεις μας τότε το μέλλον όλων μας είναι ζοφερό.»

Κατακλείδα

Τόσο η ιστορία από την Ελλάδα όσο και αυτή από τη Γερμανία μοιράζονται αρκετά κοινά στοιχεία γύρω από τα προβλήματα τα οποία καλούνται να διαχειριστούν οι πρόσφυγες και τις καθημερινές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ειδικοί ψυχικής υγείας. Όπως κατάδειξαν οι δύο ιστορίες, αλλά και όπως είναι ήδη γνωστό μέσα από διαθέσιμες έρευνες, η πλειοψηφία των προσφύγων θα έρθει αντιμέτωπη με σειρά προβλημάτων κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της ενώ οι σωματικές και ψυχικές πληγές των όσων έζησαν θα τους συνοδεύουν για μεγάλο μέρος της ζωής τους. Εκτός των προσφύγων, και όπως οι δύο ιστορίες ανέδειξαν, ένα μεγάλο μέρος του κοινωνικού συνόλου, επαγγελματίες και μη, έρχεται αντιμέτωπο και καλείται να διαχειριστεί πρωτοφανή επίπεδα ανθρώπινου πόνου, απώλειας, θανάτου και εξαθλίωσης ως απόρροια της προσφυγικής κρίσης. Εκτός των άλλων, η παρούσα προσφυγική κρίση απειλεί τη ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων και σε πολλές περιπτώσεις διαρρηγνύει την κοινωνική συνοχή των χωρών υποδοχής μέσα από την εμφάνιση, εγκαθίδρυση και ενδυνάμωση ακραίων, ξενοφοβικών και επικύνδινων κινημάτων. Η πολυπλοκότητα του προβλήματος, οι μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι, το εύρος των ανθρώπων που επηρεάζει άμεσα και έμμεσα και οι επιπτώσεις του στη ψυχή των εμπλεκομένων καθιστά μία ουσιαστική λύση πιο επιτακτική από ποτέ.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Abou-Saleh, M. T., & Hughes, P. (2015). Mental health of Syrian refugees: looking backwards and forwards. The Lancet Psychiatry, 2(10), 870-871.

Amnesty International. (2015). Amnesty International report 2014/2015: The state of the world’s human rights. Retrieved from https://www.amnesty.org/en/documents/pol10/0001/2015/en/

Fazel, M., & Stein, A. (2002). The mental health of refugee children. Archives of disease in childhood, 87(5), 366-370.

Tribe, R. (2002). Mental health of refugees and asylum-seekers. Advances in psychiatric treatment, 8(4), 240-247.

United Nations High Commission for Refugees. (2016). Europe’s refugee emergency response update #19, Geneva: UNHCR.