Νόμος Coogan και παιδική εργασία στον κινηματογράφο

Άρθρο: Σοφία Λιλή
Φοιτήτρια Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική αγωγή

Επιμέλεια: Στέλλα Πυρένη
Φιλόλογος

Από όταν πρωτοξεκίνησε ο κινηματογράφος, τα παιδιά άρχισαν να λαμβάνουν μέρος σε ταινίες, με μικρή όμως συμμετοχή. Πολλές φορές μάλιστα παρουσιάζονταν σαν σκηνικά αντικείμενα (props) (Hollywood’s Children, 1982). Η πρώτη φορά λοιπόν που ένα παιδί απέκτησε πρωταγωνιστικό ρόλο στο Χόλυγουντ ήταν στην ταινία του Charlie Chaplin «The Kid» το 1921 (Hollywood’s Children, 1982). Πρόκειται για τον Jackie Coogan, ο οποίος υπήρξε από τα πρώτα παιδιά σταρ στην ιστορία του Κινηματογράφου. Παιδί σταρ είναι ένα άτομο μικρής ηλικίας, το οποίο αποκτά υψηλή δημοσιότητα και γίνεται γνωστό σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού λόγω της προβολής του σε έναν τομέα, στη συγκεκριμένη περίπτωση στον κινηματογράφο (Μπαμπινιώτης, 2012).

Βιογραφικά στοιχεία του Jackie Coogan

Ο Jackie Coogan (επίσημα John Leslie Coogan, Jr.) γεννήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1914 στην πόλη Λος Άντζελες της πολιτείας Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Ο πατέρας του ονομαζόταν Jack Coogan Sr. και η μητέρα του Lillian Rita (Dolliver) Coogan. Ήταν και οι δύο περφόρμερ του θεάτρου βαριετέ/ποικιλιών (vaudeville), το οποίο έμοιαζε με επιθεώρηση. Δούλευε από πολύ μικρή ηλικία μαζί με τους γονείς του κάνοντας παραστάσεις και περιοδείες και μάλιστα η πρώτη του σκηνική εμφάνιση έγινε όταν ήταν μόλις 16 μηνών. Δεν υποδυόταν όμως μόνο ρόλους στο θέατρο αλλά και στον κινηματογράφο (Coogan, 1951). Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Charlie Chaplin τον είδε επί σκηνής στο θέατρο Orpheum στο Λος Άντζελες και του τράβηξε την προσοχή. Αρχικά ο Charlie Chaplin του έδωσε έναν μικρό ρόλο στη μικρού μήκους ταινία του «A Day’s Pleasure» (1919) (Jackie Coogan, 2020). Αφού έμεινε ικανοποιημένος από την υποκριτική του, τον προσέλαβε στην πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία «The Kid» (1921) στην οποία υποδύεται ένα ορφανό παιδί. Η ταινία έκανε τεράστια επιτυχία και ο Jackie Coogan απέκτησε μεγάλη φήμη (Coogan, 1951). 

Στη συνέχεια, εξακολουθούσε να παίζει στον κινηματογράφο με μεγάλη επιτυχία και να κερδίζει πολλά χρήματα. Ήταν από τα πρώτα παιδιά σταρ που απέκτησαν τεράστια δημοσιότητα και η εικόνα του εμπορευματοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό. Φυστικοβούτυρο, γραφική ύλη, σφυρίχτρες, κούκλες, δίσκοι και αγαλματίδια τα οποία έφεραν το όνομά του, κυκλοφορούσαν στην αγορά (Coogan, 1951). Επιπλέον ανέλαβε και φιλανθρωπική δράση, καθώς σε συνεργασία με τη Near East Relief (φιλανθρωπική οργάνωση) συγκέντρωσε από εράνους 1.000.000 δολάρια σε ρούχα, φαγητό και άλλες συνεισφορές (Jackie Coogan’s million-dollar crusade, 2020). Τα αγαθά αυτά προσφέρθηκαν σε Αρμένιους και Έλληνες πρόσφυγες οι οποίοι είχαν εκδιωχθεί από την Τουρκία. Ο Jackie Coogan γι’ αυτή του τη δράση τιμήθηκε από τις αρχές των Η.Π.Α, της Ρώμης και της Ελλάδας (Jackie Coogan’s million-dollar crusade, 2020). Μέχρι την ηλικία των δέκα ετών του παρεχόταν ιδιαίτερη διδασκαλία ενώ μετά φοίτησε στο Urban Military Academy και άλλα ιδιωτικά σχολεία. Αργότερα, παρακολούθησε διάφορα κολλέγια και τελικά έφυγε από το Santa Clara University λόγω κακών βαθμών (Coogan, 1951). 

Μετά την ηλικία των δεκατριών ετών η καριέρα του στον χώρο της υποκριτικής ακολούθησε πτωτική πορεία. Το 1935, όταν ήταν 21 ετών, επέζησε από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα στο οποίο όμως πέθαναν όλα τα υπόλοιπα άτομα. Πρόκειται για τον θάνατο του πατέρα του, του φίλου του Junior Durkin ο οποίος ήταν επίσης παιδί σταρ, του επιστάτη του ράντζου της οικογένειας Coogan και του ηθοποιού και συγγραφέα Robert J. Horner. Όλοι αυτοί επέστρεφαν από κυνήγι στα σύνορα του Μεξικό (Coogan, 1951). Ο Jackie Coogan από τη συνολική του δουλειά στον χώρο της υποκριτικής είχε κερδίσει 4.000.000 δολάρια. Όμως το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων αυτών είχε ξοδευτεί από την μητέρα του μαζί με τον πατριό του και μάνατζέρ του Arthur Bernstein, οι οποίοι μάλιστα αρνήθηκαν να του δώσουν τα χρήματά του όταν τους τα ζήτησε. Γι’ αυτόν τον λόγο τους έκανε μήνυση το 1938. Τελικά απέκτησε 126.000 από τα 250.000 δολάρια που είχαν απομείνει. Μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία όμως το νομοθετικό σώμα της Καλιφόρνιας θέσπισε την πρώτη νομοθεσία στην πολιτεία που προστάτευε τα δικαιώματα των ανήλικων καλλιτεχνών (Jackie Coogan, 2020). Αυτό ήταν κάτι το οποίο δεν υπήρχε μέχρι τότε, με αποτέλεσμα τα παιδιά που εργάζονταν στον χώρο της τέχνης να μην έχουν το δικαίωμα ιδιοκτησίας των χρημάτων που κέρδιζαν από την εργασία τους. 

Από εκεί και πέρα αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες και δεν μπορούσε να βρει εύκολα δουλειά στον κινηματογράφο. Επίσης ασχολήθηκε λίγο με το ραδιόφωνο. Χρειάστηκε μάλιστα να ζητήσει λεφτά από τον Charlie Chaplin, ο οποίος του έδωσε 1.000 δολάρια (Coogan, 1951). Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο συμμετείχε ως πιλότος. Μετά τον πόλεμο δούλεψε στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Σε ηλικία 50 ετών υποδύθηκε στη σειρά «The Addams Family» (1964-1966) τον χαρακτήρα του θείου Φέστερ. Μέσα από τη συγκεκριμένη σειρά ο Jackie Coogan βρέθηκε και πάλι στο φως της δημοσιότητας. Στη διάρκεια της ζωής του παντρεύτηκε τέσσερις φορές και έκανε τέσσερα παιδιά. Πέθανε τελικά την 1η Μαρτίου 1984 από καρδιακή ανεπάρκεια σε ηλικία 70 ετών. Το όνομά του είναι γραμμένο στη λεωφόρο της δόξας στο Χόλυγουντ (Jackie Coogan, 2020).

Νόμος Coogan/ Coogan Law

Το συμβάν αυτό —η μήνυση του Jackie Coogan προς τη μητέρα και τον πατριό του— οδήγησε το νομοθετικό σώμα της Καλιφόρνια να θεσπίσει νόμο το 1939, ο οποίος θα προστάτευε τα χρήματα που κέρδιζαν τα παιδιά ηθοποιοί. Ο νόμος αυτός πήρε το όνομα του Jackie Coogan, δηλαδή ονομάζεται Coogan Law. Μέχρι τότε τα παιδιά που δούλευαν ως ηθοποιοί στον κινηματογράφο δεν είχαν καμία δικαιοδοσία πάνω στα χρήματα που κέρδιζαν (Shor, 2009). Με βάση λοιπόν τον νόμο Coogan, το 15% των κερδών από τα καθαρά έσοδα αυτών καταθετόταν σε έναν λογαριασμό διαχείρισης (Coogan trust/account)  τον οποίο ενέκρινε και ρύθμιζε ένας δικαστής. Οι γονείς δεν μπορούσαν να τον χειρίζονται και τα παιδιά θα αποκτούσαν αυτό το ποσό όταν ενηλικιώνονταν. Βέβαια ο δικαστής μπορούσε να αλλάξει ή να ακυρώσει τους όρους του αποταμιευτικού λογαριασμού, γεγονός που άφηνε περιθώρια για παραβιάσεις από τους γονείς, οι οποίοι μάλιστα εξακολουθούσαν να ελέγχουν το υπόλοιπο 85% των κερδών των παιδιών τους (Aylon, 2013). 

Καθώς ο νόμος Coogan δεν ήταν αρκετά αποτελεσματικός, τροποποιήθηκε πρώτη φορά το 1999. Πλέον όλα τα επαγγελματικά συμβόλαια των παιδιών θα καλύπτονταν από τον νόμο. Αντίθετα, πριν την τροποποίηση αυτή, έπρεπε ένα συμφωνητικό να ήταν εγκεκριμένο από το δικαστήριο για να εφαρμοστεί ο νόμος Coogan. Επρόκειτο μάλιστα για ένα ποσοστό 5% των συμφωνητικών. Επίσης, για τα συμβόλαια τα οποία είχαν εγκριθεί από το δικαστήριο, ήταν δυνατό να ζητηθεί η αποταμίευση ποσοστού παραπάνω από 15% των κερδών ενός παιδιού. Τέλος, οριζόταν ότι ο εργοδότης όφειλε να καταθέσει τα χρήματα στον αποταμιευτικό λογαριασμό μέσα σε 15 ημέρες αφότου λάμβανε ειδοποίηση από τους γονείς ότι έχει δημιουργηθεί. Εξακολουθούσαν όμως να υπάρχουν προβλήματα και μετά από αυτές τις αλλαγές. Δεν οριζόταν πού έπρεπε ν’ ανοιχτεί ο λογαριασμός και εάν οι γονείς δεν τον είχαν ανοίξει μέσα σε τρία χρόνια, τα χρήματα αυτά θα πέρναγαν στον επικεφαλής των οικονομικών υπηρεσιών της Καλιφόρνια (Aylon, 2013).    

Η δεύτερη τροποποίηση του νόμου έγινε το 2003. Οι γονείς πια οφείλουν να δημιουργήσουν τον αποταμιευτικό λογαριασμό και να ενημερώσουν τον εργοδότη μέσα σε 10 ημέρες από την υπογραφή του συμβολαίου. Επιπλέον, ο λογαριασμός πρέπει να καθιερώνεται σε χρηματοπιστωτικό ίδρυμα της πολιτείας της Καλιφόρνια, το οποίο θα είναι διαρκώς ασφαλισμένο. Εάν ο εργοδότης δεν ενημερωθεί μέσα σε 180 ημέρες για την δημιουργία του λογαριασμού στέλνει το 15% των κερδών στο Actor’s Fund of America (AFA) και ενημερώνει τους γονείς γι’ αυτή την πράξη. Τα χρήματα γίνονται προσβάσιμα στα παιδιά μέσα σε 60 ημέρες αφότου ενηλικιωθούν ή σταματήσουν να βρίσκονται υπό την κηδεμονία ενός ενήλικα (Aylon, 2013). 

Ο νόμος λοιπόν που ισχύει μέχρι σήμερα καθορίζει αρχικά ότι τα παιδιά πρέπει να συμφωνούν για να δουλέψουν στον καλλιτεχνικό χώρο. Τα χρήματα που εισάγονται στον αποταμιευτικό λογαριασμό δεν πρέπει να είναι λιγότερα από το 15% των κερδών των ακαθάριστων εσόδων. Η περιουσία αυτή ανήκει μόνο στα παιδιά και μπορούν να την αποκτήσουν αφού ενηλικιωθούν ή μετά από την έγκριση ειδικής αίτησης των κηδεμόνων από το δικαστήριο (Aylon, 2013). Επίσης, η πιο πρόσφατη αλλαγή στον νόμο έγινε το 2019, σύμφωνα με την οποία προστέθηκαν και άλλα κριτήρια που καθορίζουν ποια συμβόλαια μπορούν να εγκριθούν από το δικαστήριο (Cal. Family Code, 2020). Με αυτή την αλλαγή πλέον δίνεται η δυνατότητα στο δικαστήριο να αποδέχεται περισσότερες επαγγελματικές συμφωνίες. 

Παρ’ όλα αυτά ο νόμος Coogan εξακολουθεί να μην προστατεύει πλήρως τα παιδιά που δουλεύουν στον καλλιτεχνικό χώρο. Πιο συγκεκριμένα δεν μπορεί να δοθεί άδεια σε ένα παιδί να δουλέψει εάν δεν έχει φτιαχτεί ο αποταμιευτικός λογαριασμός. Η άδεια αυτή εγκρίνεται από την επιτροπή εργασίας της Καλιφόρνια και η διορία για τη δημιουργία του λογαριασμού διαρκεί 10 ημέρες. Αυτό το χρονικό διάστημα αφήνει περιθώρια ώστε να δουλέψουν παιδιά χωρίς άδεια και συμβόλαιο σε περιπτώσεις που δε χρειάζεται παραπάνω χρόνος και έτσι δε δημιουργείται ο αποταμιευτικός λογαριασμός. Επίσης, ο νόμος ορίζει ότι ο αποταμιευτικός αυτός λογαριασμός πρέπει να έχει για διαχειριστή τουλάχιστον έναν από τους κηδεμόνες. Κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τον σκοπό του νόμου να προστατευτούν τα παιδιά από την εκμετάλλευση των γονιών τους. Ταυτόχρονα τα παιδιά δεν μπορούν να αμφισβητήσουν συμβόλαια τα οποία είναι εγκεκριμένα από το δικαστήριο. Συζήτηση υπάρχει και σχετικά με το γεγονός ότι μόνο αφού ενηλικιωθούν τα παιδιά μπορούν να έχουν πρόσβαση στον αποταμιευτικό τους λογαριασμό. Επιπλέον, δημιουργείται πρόβλημα και με το AFA. Το συγκεκριμένο ίδρυμα βοηθάει τους νέους καλλιτέχνες σε όλη την επικράτεια μέσα από διάφορα προγράμματα. Όμως έχει την δυνατότητα να βάλει τα χρήματα των παιδιών σε έναν κοινό λογαριασμό και όχι σε ξεχωριστούς για το κάθε παιδί. Ταυτόχρονα χρηματοδοτεί τα προγράμματά του με αυτά τα λεφτά καθώς μετά από ένα χρόνο μπορεί να αφαιρέσει τα χρήματα που εισάγονται στον κοινό λογαριασμό για διάφορα έξοδα. Τέλος εξακολουθεί να μη διευκρινίζεται στην νομοθεσία τι πρέπει να γίνεται με το υπόλοιπο 85% των κερδών των παιδιών το οποίο διαχειρίζονται οι γονείς με βάση τη δική τους κρίση (Aylon, 2013).

Το νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με την παιδική εργασία σε καλλιτεχνικές και παρεμφερείς απασχολήσεις στην Ελλάδα    

Στην Ελλάδα ορίζονται ως ανήλικοι όσοι άνθρωποι έχουν ηλικία κάτω των 18 ετών. Στους νόμους 1837/1989 για την προστασία των ανηλίκων κατά την απασχόληση, 3144/2003 άρθρο 4 για την προστασία εργαζομένων ανηλίκων και στο προεδρικό διάταγμα 62/1998 για τα μέτρα προστασίας νέων κατά την εργασία, παρουσιάζεται το νομοθετικό πλαίσιο για τους ανήλικους εργαζόμενους. Η ένταξη στον εργασιακό χώρο επιτρέπεται στους ανήλικους άνω των 15 ετών. Όμως η εργασία στον καλλιτεχνικό και παρεμφερείς χώρους (θέατρο, κινηματογράφος, μουσική, διαφήμιση, μόδα, ραδιόφωνο και τηλεόραση) επιτρέπεται και σε παιδιά κάτω των 15 και άνω των 3 ετών με άδεια της Επιθεώρησης Εργασίας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την απασχόληση τους σε αυτού του είδους τις εργασίες είναι να μην τίθεται σε κίνδυνο η ηθική, η σωματική και η ψυχική τους υγεία. Επίσης να μην παραγκωνίζεται η εκπαίδευσή τους (Εργασία ανηλίκου και προστασία, 2017).  

Αρχικά λοιπόν ο εργοδότης καταθέτει αίτηση στην Επιθεώρηση Εργασίας προκειμένου να του χορηγηθεί η άδεια. Η αίτηση αυτή περιλαμβάνει τον τύπο της εργασίας, το καθημερινό πρόγραμμα, το ονοματεπώνυμο, την ηλικία και τη διάρκεια απασχόλησης του παιδιού. Η διάρκεια αυτή δεν πρέπει να υπερβαίνει τους τρεις μήνες. Το χρονικό αυτό περιθώριο μπορεί να επιμηκυνθεί μέχρι δύο μήνες ανά έτος μόνο αν υπάρχει σημαντικός λόγος και όχι για παιδιά κάτω των 7 ετών. Μαζί με την αίτηση δηλώνεται ότι έχουν ληφθεί οι απαραίτητες αποφάσεις για την προστασία του παιδιού και ιατρική πιστοποίηση από το Ε.Σ.Υ. και το Ι.Κ.Α. ότι η παρούσα εργασία δε βλάπτει με κανέναν τρόπο το παιδί. Επιπλέον, απαραίτητη είναι και η συμφωνία του κηδεμόνα με τη δήλωση του χρόνου εργασίας του παιδιού και τη διαβεβαίωση ότι η εκπαίδευσή του δεν παραγκωνίζεται (Ν. 1837/1989, 1989˙ Ν. 3144/2003, 2003˙ ΠΔ. 62/1998, 1998).

Το ωράριο απασχόλησης σε τέτοιου είδους εργασίες διαφέρει ανάλογα με την ηλικία. Δηλαδή παιδιά 3 έως 6 χρονών απασχολούνται μέχρι 2 ώρες την ημέρα. Παιδιά 6 έως 11 χρονών 3 ώρες την ημέρα και 11 έως 15 χρονών 4 ώρες την ημέρα. Φυσικά αυτές οι ώρες δεν πρέπει να πραγματοποιούνται στο ίδιο χρονικό διάστημα με το σχολικό ωράριο των παιδιών. Επίσης η απασχόληση πρέπει να αρχίζει και να τελειώνει δύο ώρες προτού αρχίσουν ή αφού τελειώσουν τα σχολικά μαθήματα. Όσον αφορά τους εφήβους (ανήλικοι από 15 ετών και άνω) δεν επιτρέπεται η εξαναγκαστική εργασία και εάν δουλεύουν για περισσότερους του ενός εργοδότη υπολογίζονται συνολικά οι ημέρες και ώρες απασχόλησης. Οι έφηβοι δεν πρέπει να δουλεύουν πάνω από 8 ώρες την ημέρα και 40 ώρες την εβδομάδα, με ελάχιστη ανάπαυση 2 συνεχόμενων ημερών μία από τις οποίες ορίζεται να είναι η Κυριακή. Στη συνέχεια τα παιδιά δεν πρέπει να δουλεύουν μεταξύ των ωρών 22:00 έως 06:00. Για κάθε 24ωρο πρέπει να έχουν τουλάχιστον 14 ώρες ανάπαυσης. Τα παιδιά 3 έως 7 ετών πρέπει να συνοδεύονται από τους κηδεμόνες τους κατά τη διάρκεια της εργασίας (Ν. 1837/1989, 1989˙ Ν. 3144/2003, 2003˙ ΠΔ. 62/1998, 1998).  

Τέλος, είναι υποχρεωτικό κάθε ανήλικος που δουλεύει να διαθέτει βιβλιάριο εργασίας, το οποίο παρέχεται με απόφαση του Υπουργού Εργασίας. Παρ’ όλα αυτά στην περίπτωση ανηλίκων κάτω των 15 ετών που δουλεύουν σε πολιτιστικούς και παρεμφερείς χώρους το βιβλιάριο εργασίας δεν είναι απαραίτητο (Ν. 1837/1989, 1989˙ Ν. 3144/2003, 2003˙ ΠΔ. 62/1998, 1998).  

Βιβλιογραφία

Ayalon, D. (2013). Minor Changes: Altering Current Coogan Law to Better Protect Children Working in Entertainment. Hastings Communications and Entertainment Law Journal, 35(2), 351.

Cal. Family Code-FAM  § 6750. Retrieved November 14, 2020, from https://leginfo.legislature.ca.gov/faces/codes_displaySection.xhtml?sectionNum=6750.&lawCode=FAM

Coogan, J. (1951). Jackie Coogan. Ann McCormack, 1000(1946).

Εργασία ανηλίκου και προστασία. Έκδοση ειδικής άδειας. (2017, Ιούλιος 25). Ανακτήθηκε 15 Νοεμβρίου, 2020, από http://www.odigostoupoliti.eu/adia-ergasias-gia-aniliko/

Jackie Coogan. (χ.η.). Ανακτήθηκε 3 Νοεμβρίου, 2020, από https://www.imdb.com/name/nm0001067/

Jackie Coogan’s million-dollar crusade. (χ.η). Ανακτήθηκε 3 Νοεμβρίου, 2020, από https://neareastmuseum.com/2015/06/22/jackie-coogans-million-dollar-crusade/

Μπαμπινιώτης, Γ. Δ. (2012). Στο Δήμου-Τσιβέρη, & Ν. Τσιβεριώτης, Γ. (Επιμ.), Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο (Τόμος. 4, σελ. 887, Τόμος. 5, σελ. 1126). Αθήνα: Κέντρο Λεξιλογίας Ε.Π.Ε.. 

Ν. 1837/1989. Για την προστασία των ανηλίκων κατά την απασχόληση και άλλες διατάξεις. Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ 85/ Α/ 23-03-1989).

Ν. 3144/2003. Κοινωνικός διάλογος για την προώθηση της απασχόλησης και την κοινωνική προστασία και άλλες διατάξεις. Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ 111/ Α/ 08-05-2003). 

ΠΔ. 62/1998. Μέτρα για την προστασία των νέων κατά την εργασία, σε συμμόρφωση με την οδηγία 94/ 33/ ΕΚ. Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ 67/ Α/ 26-03-1998). 

Shor, T. (2009). The Coogan Law.

Wombat Productions, (Production Company), & Feldman, G., & Winter, S. (Directors). (1982). Hollywood’s Children [Documentary-TV Movie]. United States.