Τι είναι η ασεξουαλικότητα;

Άρθρο: Χριστίνα Βαϊζίδου
Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπεύτρια

Επιμέλεια: Θεοδώρα Βαγιώτη
Φιλόλογος

«Τα ασεξουαλικά άτομα έχουν τις ίδιες συναισθηματικές ανάγκες όπως κάθε άλλος άνθρωπος, απλά διαφέρουμε πολύ στον τρόπο με τον οποίο εκπληρώνουμε αυτές τις ανάγκες. Ορισμένα ασεξουαλικά άτομα είναι πιο ευτυχισμένα με το να είναι μόνα τους, άλλοι είναι ευτυχισμένοι με μια ομάδα στενών φίλων. Άλλοι αναζητούν να συναντήσουν και να δημιουργήσουν μακροχρόνιες σχέσεις συντροφικότητας. Το να αναζητείς τρόπους για να φλερτάρεις, να έρθεις πιο κοντά ή να είσαι μονογαμικός σε μια ασεξουαλική σχέση αποτελεί μια πρόκληση αλλά, όντας απελευθερωμένοι από σεξουαλικές προσδοκίες και επιταγές, μπορούμε να δημιουργήσουμε σχέσεις που βασίζονται στις προσωπικές μας ανάγκες και επιθυμίες». (AVEN, Asexual Visibility and Education Network)

Ο όρος ασεξουαλικότητα έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών επιστημονικών συζητήσεων τα τελευταία χρόνια. Δεν ταυτίζεται με την έλλειψη έλξης για ένα άλλο άτομο αλλά με την απουσία διασύνδεσης της έλξης με την ανάγκη της σεξουαλικής ικανοποίησης. Τα ασεξουαλικά άτομα έχουν πολλές φορές την ανάγκη της επικοινωνίας, της αλληλεπίδρασης ή και της συντροφικότητας αλλά δημιουργούν ρομαντικού ή πλατωνικού τύπου σχέσεις. Μπορεί να θεωρηθεί έλλειψη σεξουαλικού προσανατολισμού ή μία μορφή σεξουαλικού προσανατολισμού. Μία μελέτη του 2004 τοποθέτησε την ασεξουαλικότητα στο 1% του πληθυσμού της Βρετανίας (Bogaert, 2004)

Η ασεξουαλικότητα έχει πλέον διαφοροποιηθεί από δύο άλλες κατηγορίες με τις οποίες ταυτίστηκε κατά διαστήματα: Η μία είναι αυτή της αποχής από τη σεξουαλική επαφή και της αγαμίας, οι οποίες αν και συχνά ταυτίζονται από τα άτομα με την ασεξουαλικότητα, εμπεριέχουν το στοιχείο της δυσφορίας του ίδιου του ατόμου για την έλλειψη ενδιαφέροντος που βιώνει για το σεξ. Πρόκειται για σεξουαλική συμπεριφορά και όχι για σεξουαλικό προσανατολισμό, ο οποίος θεωρείται ως διαρκής. Τα άτομα αυτά συχνά προσέρχονται για θεραπεία και είναι σημαντικό να γίνει η διαφοροποίηση γιατί η κατάσταση αυτή μπορεί να υποκρύπτει αίτια όπως:

• Οικογενειακά βιώματα: Σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για άτομα, τα οποία έχουν ανατραφεί σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που περιβάλλει τις σεξουαλικές ορμές με ενοχικά συναισθήματα και κατ’αυτό τον τρόπο τις αναστέλλει ή τις καταπιέζει.
• Τραυματικές εμπειρίες: Στην κατηγορία αυτή συγκαταλέγονται συναισθηματικές ή σωματικές τραυματικές εμπειρίες, όπως π.χ. οι αρνητικές εμπειρίες από ερωτικές σχέσεις αλλά και ξεκάθαρα τραυματικά βιώματα όπως είναι η σεξουαλική παρενόχληση, ο βιασμός. Οι εμπειρίες αυτές οδηγούν πολλές φορές σε αποστροφή σχετικά με τη σεξουαλική επαφή.
• Αποφυγή ομοφυλοφιλίας: Πρόκειται για άτομα τα οποία αποφεύγουν να εκδηλώσουν ομοφυλοφιλικές τάσεις, κυρίως επειδή δεν αποδέχονται τα ίδια ή ο κοινωνικός τους περίγυρος την ταυτότητα της ομοφυλοφιλίας, επειδή δεν μπορούν ακόμη να διαχειριστούν το θέμα της σεξουαλικής τους ταυτότητας ή επειδή η επιλογή τους έχει επιφορτιστεί με ενοχικά συναισθήματα, «παγώνει» τελείως τον τομέα της ερωτικής του ζωής προκειμένου να μην έρθει σε επαφή με αυτά τα «δυσάρεστα» κομμάτια του εαυτού του.
• Αυτοτιμωρία: Το άτομο νιώθει ενοχές και ασυνείδητα «τιμωρεί» τον εαυτό του στερώντας του την απόλαυση.
• Ζήτημα σχέσης/ ερωτικού συντρόφου: Ενδέχεται να υπάρχει κάτι στη συμπεριφορά του και να μην μας αφήνει να εκφραστούμε. Σημαντικό είναι βέβαια εδώ και το θέμα της “πλήξης” των μακροχρόνιων σχέσεων. Οι δύο σύντροφοι επίσης μπορεί να έχουν διαφορά ερωτικής επιθυμίας και ο ένας να ζητά συχνότερα από τον άλλον ερωτική επαφή. Μια τέτοια δυναμική μπορεί να οδηγήσει μακροχρόνια σε κατάσταση παρεξήγησης, απογοήτευσης και αποφυγής, οι οποίες οδηγούν μακροχρόνια σε συναισθηματική απομάκρυνση του ζευγαριού και υποτονική ερωτική διάθεση.
• Ψυχωσικό υπόβαθρο, κατάθλιψη ή σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας.
• Πολλά φάρμακα αντικαταθλιπτικής αγωγής προκαλούν επίσης αναχαίτιση της ερωτικής ορμής και διέγερσης.
• Θρησκευτικές πεποιθήσεις ή πολιτισμικά δεδομένα, τα οποία δεν είναι σύντονα με την προσωπικότητα του ατόμου αλλά παρόλα αυτά καταπιέζουν τις σεξουαλικές ορμές του.

Στη δεύτερη κατηγορία υπάγονται οι σεξουαλικές διαταραχές της ερωτικής επιθυμίας. Στη νέα κατάταξη των ψχικών ασθενειών, DSM 5, αναφέρονται αφενός μεν η Διαταραχή Σεξουαλικού Ενδιαφέροντος/ Διέγερσης για τις γυναίκες (FSIAD, Female sexual interest/ arousal disorder) και αφετέρου η Διαταραχή Υποτονικής Ερωτικής Επιθυμίας για τους άντρες (MHSDD, Male Hypoactive Sexual Desire Disorder). Προκειμένου να δοθεί η διάγνωση και στις δύο αυτές κατηγορίες θα πρέπει η κατάσταση να προκαλεί σημαντική δυσφορία και εμπλοκή στη ζωή του ατόμου.

Για τα ασεξουαλικά άτομα όμως, η αδιαφορία για το σεξ δεν αποτελεί παθολογία αλλά σεξουαλικό προσανατολισμό, όπως για παράδειγμα η ομοφυλοφιλία. Χαρακτηριστικά των ατόμων με ασεξουαλικότητα αυτού του τύπου είναι τα ακόλουθα:

• Απουσία ερωτικής έλξης ή διέγερσης προς άτομα του κοντινού περιβάλλοντος είτε προς άλλα διάσημα πρόσωπα.
• Απουσία ανάγκης να αποτελέσει το σεξ μέρος της ζωής του ατόμου.
• Απουσία ανάγκης να εντάξει το άτομο το σεξ στις σχέσεις του.
• Πεποίθηση ότι το σεξ ναι μεν δεν είναι λάθος/ανήθικο/σιχαμερό κ.λπ., δεν παρουσιάζει όμως κάποιο ενδιαφέρον ως πράξη ή δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικό

Αυτό που δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς είναι η ενδεχόμενη συσχέτισή της με νευροβιολογικούς παράγοντες ή και παραμέτρους που αφορούν στην ανατροφή, στη διαπαιδαγώγηση και στη γενικότερη ανάπτυξη της προσωπικότητας καθώς και με ψυχοδυναμικές διεργασίες. Η βασικότερη δυσκολία στην αξιολόγηση του ψυχοδυναμικού υπόβαθρου του σεξουαλικού προσανατολισμού έγκειται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν και μιλούν για το σεξ σαν να πρόκειται για κάτι άσχετο με την υπόλοιπη ζωή τους και όχι για μία συνέχεια του όλου ψυχισμού μας. Ορισμένοι παράγοντες, οι οποίοι συχνά επιδρούν στο σεξουαλικό προσανατολισμό μας είναι οι εξής:

• Ενδοψυχικές συγκρούσεις ανάμεσα στην επιθυμία απόλαυσης από τη μία και στις εσωτερικευμένες ηθικές αξίες από την άλλη.
• Άγχος για τη σωματική επαφή και την οικειότητα. Η σεξουαλικότητα αναπτύσσεται πολύ νωρίς, σχεδόν από βρεφική ηλικία, από τον τρόπο που γνωρίζουμε το σώμα μας από το άγγιγμα των γονιών μας, τον τρόπο που αντιδρούμε και αντιδρούν και οι άλλοι γύρω μας, από τον τρόπο που μας μιλούν, μας χαϊδεύουν και ασχολούνται μαζί μας.
• Ανάγκη απομόνωσης και απόσυρσης, προκειμένου να αποφευχθεί μία ολοκληρωτική έκθεση του εαυτού μας. Το σεξ μπορεί να συνδέεται με το φόβο απώλειας του εαυτού. Το φόβο ότι ο σύντροφός μας θα μας πλησιάσει τόσο πολύ, θα έρθει τόσο κοντά και οικεία σε εμάς, που θα μας διαπεράσει και θα χαθούν τα όριά μας. Ο φόβος αυτός προκαλεί έντονο άγχος και επικρατεί η αίσθηση της ‘διάλυσης’ και της μη δυνατότητας οριοθέτησης.

Τα ασεξουαλικά άτομα αναζητούν ορισμένες φορές ψυχιατρική βοήθεια λόγω των επακόλουθων συναισθηματικών διακυμάνσεων που βιώνουν. Ορισμένοι, όντας σε σχέσεις, νιώθουν ενοχές απέναντι στο σύντροφό τους, οι οποίες συχνά οδηγούν σε καταθλιπτικά συναισθήματα. Η πίεση λόγω κοινωνικών προσδοκιών είναι επίσης πολύ έντονη σχετικά με το τι είναι “φυσιολογικό” και τι “αναμένεται” από μια ικανοποιητική ερωτική ζωή, κάτι το οποίο οδηγεί συχνά σε κοινωνική απομόνωση λόγω συναισθημάτων ντροπής.

Τελικά πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα: Είναι η ασεξουαλικότητα μία αντίδραση στη σημερινή υπερπροσφορά και ωμή υπερπροβολή του σεξ στην κοινωνία μας; Πρόκειται για ένα συναισθηματικό πάγωμα κάποιων ανθρώπων; Ό,τι και αν συμβαίνει τελικά στο ανθρώπινο μυαλό και στον ψυχισμό του ατόμου, ο στόχος της ψυχοθεραπείας οφείλει να είναι ο άνθρωπος να μπορεί να βιώνει χαρά και απόλαυση στη ζωή του και να νιώθει καλά με τον εαυτό του. Εάν επομένως ένα άτομο δεν έχει ενδιαφέρον για τη σεξουαλική δραστηριότητα, είναι όμως ευχαριστημένο με τη ζωή του, δε νιώθει κάποια έλλειψη και κάποια δυσφορία και δεν έχει έκπτωση της λειτουργικότητάς του σε κάποιον άλλο τομέα της ζωής του, τότε σαφώς ο προσανατολισμός του αυτός δεν ορίζεται ως πρόβλημα ή διαταραχή.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Bogaert, A. F. (2004). Asexuality: prevalence and associated factors in a national probability sample. Journal of Sex Research 41 (3): 279–87.

Decker, J. S. (2014). The Invisible Orientation: An Introduction to Asexuality, Carrel Books, ISBN-10: 1631440020.

Prause, N.  & Graham, C. A.  (2007). Asexuality: Classification and Characterization. Arch. Sex. Behav. 36:341–356..

Prause, N. & Graham, C. A.  (August 2004). «Asexuality: Classification and Characterization», Archives of Sexual Behavior 36.